In open veld
Josse De Pauw is een speler, en dat sinds 1952. Ter wereld komen, zo zei hij eerder al, is gewelddadig. Er blijven zou gediend zijn met enige zachtaardigheid
In dit boek toont De Pauw zich spelend, zoekend en twijfelend. Autobiografisch en toch ook weer niet. Het leven is begonnen. Echt, is het dat? Hoelang al? Poëtisch, maar ook feiten verhalend. Ongrijpbaar, maar bovenal schoon, wonderschoon.
Twintig jaar na de bestseller Werk heit acteur/auteur Josse De Pauw een nieuwe literaire mijlpaal in de Vlaamse grond.
“Door er woorden voor te zoeken, kan ik iets begrijpen”
Deze uitspraak doet Josse De Pauw in een interview met Guinevere Claeys in De Standaard. Om maar te zeggen dat die zoektocht naar hoe het allemaal begon resulteert in het autobiografische boek ‘In open veld’. De verteller noemt gewoon Pauw en degenen die zijn pad kruisen of waarmee hij een tijdlang samenwerkt krijgen omschrijvingen en worden daardoor een soort van personages. Sommigen daarvan zijn duidelijk, zo is Het Monument evident Jan Decleir en wordt Marc Didden de Iets Te Dikke Jonge God. Voor heel veel andere omschrijvingen is dat niet zo snel duidelijk. Zo zegt de omschrijving De Vrouw Die Zich Aan Het Leven Stootte mij niks en al ga ik in het begin nog wat op zoek bij Google, na een paar hoofdstukken geef ik dat op en lees ik de anekdote alsof ik Josse De Pauw het zou horen vertellen in een stamcafé.
Josse De Pauw die als acteur, filmregisseur, theatermaker, auteur en columnist nooit om woorden verlegen zit neemt ons mee op ‘a trip down memory lane’. Hij had altijd al geweten dat er zich een dag zou aankondigen als het begin: ‘Nochtans zag hij het zo voor zich, een haast bijbels tafereel: de zon brak stralend door het donkere wolkendek en de weg lag voor hem open. De weg? Het hele godverdomse veld ligt open! Kijk dan! Nooit voorheen was de wereld verlicht geweest als op die dag.’ Deze zin is meteen de inspiratie voor de mooi uitgevoerde cover van het boek. Hij gaat op zoek naar het allereerste begin: ‘Waarom is hij gaan spelen? Wat heeft gemaakt dat hij uiteindelijk, zonder dat het ooit een jongensdroom was, vrolijk de planken is gestrompeld? Hij zal het opschrijven. Nadenken hoe het was en dat opschrijven.’.
In opeenvolgende anekdotische verhalen lees ik een tijdlijn van zijn carrière. Van de oprichting van theatergroep Radeis en het groepje kunstenaars dat Schaamte in het leven roept naar theaterwerken als ‘Larf’ en ‘Weg’. Maar wat hij ook doet, Pauw blijft publiek nodig hebben, ook wanneer hij stukjes schrijft voor de krant: ‘’hij overhandigde hem elke maand zijn proper overgetypte velletjes tijdens een lichte lunch. De Laconieke las ze door tijdens het aperitief en Pauw hield dat lezende gezicht in de gaten, wist bij elke wisseling van mimiek welke regel hij las, hij kende zijn velletjes. De Laconieke zijn velletjes zien lezen alvorens ze gedrukt werden, dat had hij nodig, hij was een toneelspeler, zonder publiek was alles moeilijker.’ Een beeld proberen vast te houden is voor Pauw een van de redenen om te gaan schrijven. ‘Pas wanneer je het ging opschrijven kwam een gebeurtenis helemaal tot leven, bleek ze ook nog metafoor, allegorie, parabel, gedicht… Alsof beeld en gebeurtenis gewacht hadden op zijn taal om zich voor hem en de eventuele lezer in hun volheid te openbaren.
Dit is niet het eerste boek van Josse De Pauw. Hij bracht eerder o.a. “Werk” uit, een combinatie van literatuur en muziek en met een nominatie voor De Gouden Uil 2000 op zak. Het heeft vijftien jaar geduurd voor het boek ‘Nog’ een opvolger kreeg met ‘In open veld’. Doordat De Pauw een veelvoud van bezigheden heeft natuurlijk en het is misschien met dank aan Covid-19 dat er tijd vrij kwam om te schrijven. Een lockdown is dan toch ergens goed voor.
De eerste helft van het boek krijgt hoofdstukken die beginnen met een jaartal en een opsomming in cursief van een aantal belangrijke gebeurtenissen in dat jaar. Het laatste feit in het rijtje is iets uit het leven van Pauw in datzelfde jaar. Op die manier worden zijn momenten ingebed in het grote geheel. Het moeilijke begin van Radeis, de wereldtournees nadien, de rebelse houding die blijft, ongeacht waar ze zijn: ‘ … daar stond het paleis van de Gouverneur waar ze uitgenodigd waren voor een diner. Er was hun gevraagd in avondkledij te komen, maar ze hadden laten weten daar niet over te beschikken, net zomin als over ochtendkledij trouwens. Ze hadden nogal stoer geantwoord dat als de Gouverneur hen aan zijn tafel wou, hij zich zou moeten tevredenstellen met de aanblik die ze boden.’ We schrijven dan 1983 en ze zijn in Hong Kong. Het is ook interessant te zien hoe de maatschappelijke en politieke blik van De Pauw doorheen zijn carrière steeds aanwezig blijft. Zijn kortstondig geflirt met AMADA: ‘hij was daar niet zo lang gebleven, omdat er wat weinig gelachen werd, maar de grondgedachte van socialisme en communisme bleef, alsook de plicht tot naastenliefde uit zijn katholieke opvoeding.’ De voorstelling ‘Ruhe’ waarin liederen van Schubert de achtergrond vormen voor het harde discours van twee voormalig Nederlandse SS’ers is geen voor de hand liggende combinatie maar is wel een krachtige waarschuwing tegen extreem rechts. Zijn sociaal engagement blijft een rode draad doorheen het werk van Pauw: ‘Pauw was van het volk, ook al kon dat volk hem serieus zijn kloten uithangen. Maar dat gaf hem op zijn beurt het recht dat volk zelf regelmatig de kloten uit te hangen en hij vond dat de allerbeste regeling.’
Als acteur werkte hij niet alleen voor theater, maar ook voor film en televisie. Hij speelde in meer dan 60 films, inclusief het Oscar-genomineerde Iedereen beroemd! en regisseerde er zelf twee. Vandaag is hij opnieuw aan het werk als onafhankelijk theatermaker en schreef hij dit vlot lezende boek.
Marianne Verschaeren, huisrecensent