Het Oog van de Naald

De nieuwe magistrale roman van de Poolse meesterverteller over de liefde, de verstrijkende tijd en onze herinnering
Op de steile stenen trap van Het Oog van de Naald, een smalle doorgang van een middeleeuws stadje naar de groene vallei, komt een man zijn oudere ik tegen. Beiden wachten op een meisje – de een sinds kort, de ander misschien al zijn leven lang. Wie is zij?
De herinneringen die worden opgehaald aan een kindertijd tijdens de oorlog en een jeugd tijdens het communisme worden ingenieus verweven met gedachten over de bereikte ouderdom. Tegelijk is Het Oog van de Naald een ontroerende roman over de liefde – volgens de schrijver de hoogste staat van wijsheid die een mens kan bereiken.

Evenals in Over het doppen van bonen vormt een ontmoeting tussen twee mannen de aanleiding tot een intrigerende vertelling. Karol Lesman, bekroond met de Martinus Nijhoff Vertaalprijs, vertaalde de roman op virtuoze wijze.

Een kennismaking met de Poolse hedendaagse romanschrijving. Het Nederlandse Letterenfonds voorzag Uitgeverij Querido en vertaler Karol Lesman hiervoor van een projectsubsidie. In Polen zijn overigens heel wat schrijvers actief, maar zelden komen ze tot bij ons of lezen we eruit. Karol Lesman, geboren in 1951, bracht daar verandering in. Hij studeerde Poolse taal- en letterkunde in Amsterdam en Krakow en sinds 1979 vertaalt hij proza van onder meer Stanisław Ignacy Witkiewicz, Julian Stryjkowski en Marek Hłasko, eigentijdse romans van Paweł Huelle, Tomek Tryzna, Olga Tokarczuk, Andrzej Stasiuk, Dorota Masłowska, en poëzie van Wisława Szymborska, Ewa Lipska en Tadeusz Różewicz. Een hele boterham dus. In 2009 kreeg hij voor zijn gehele oeuvre de vertaalprijs van het Fonds voor de Letteren, in 2013 de Transatlantyk, de belangrijkste Poolse vertaalprijs, en in 2017 de Martinus Nijhoff Vertaalprijs.

Zijn lievelingsauteur is Wiesław Myśliwski. Na ‘Doppen van bonen’, ‘Steen op steen’ en ‘De laatste hand’ ziet nu ook ‘ Het oog van de naald’ in vertaling door Lesman het Nederlandse levenslicht. In eigen land is Witkiewicz absolute bestsellerauteur. Hij schrijft romans over het kleine onopgemerkte leven, de afgelegen boerengemeenschappen met hun eigen taal en omgangsvormen. Vorige eeuw, vanaf de jaren vijftig, probeerden de Sovjets  met hun hervormingsbeleid in Polen de traditionele cultuur uit te wissen. Het is die oude ziel van een grotendeels verdwenen wereld die Wiesław Myśliwski  in zijn werk weet te vangen.

In het oog van de naald weeft de schrijver een complex web, waarin oude verhalen en mijmeringen over heden en verleden naadloos in mekaar verweven worden. Er is geen rechtlijnig plot, enkel vage herinneringen, ironie, en melancholische overwegingen over wat misschien wel zou kunnen gebeurd zijn bieden de mogelijkheid om een beetje orde in de chaos van vandaag te brengen. Personages zijn moeilijk te vatten, de verteller is dan weer jong, dan weer oud, de geschiedenis en dan vooral de vele oorlogsjaren die Polen doorstond blijven troebel, bureaucratische richtlijnen en verachtelijk communisme lijken het leven een absurde vorm te hebben gegeven, kunst en de liefde zijn misschien het enige houvast.

Een oude man met een wandelstok valt van een steile bergtrap. Halverwege de trap is ‘het oog van de naald’, een beklemmende smalle doorgang waar de man die valt een man tegenkomt die daar al zijn hele leven wacht op een vrouw die maar niet komt. Het meisje werd vroeger de Jodin genoemd, omdat ze op school eens een verkeerd opstel schreef en onder de trap ligt de ‘groene vallei’, die nu helemaal niet groen meer is. En verder mijmeren jong en oud, vanuit de twee perspectieven die het leven voortbrengt. Jeugd en ouderdom. Maar, aldus Myśliwski, als een mens jong is gelooft hij niet dat hij oud zal worden en als hij oud is, dan gelooft hij niet dat hij jong geweest is.

Koen E., huisrecensent