Geschiedenis van de moderne literatuur
In deze monumentale studie behandelt Herman Brusselmans de literatuur uit verschillende tijdvakken, met de nadruk op dat van na 2008. Hij analyseert de biografieën van talloze auteurs, alsmede de aard en de kern van hun oeuvre. Noem een Vlaamse of Nederlandse auteur, en de kans is klein dat niet minstens zijn of haar naam en een paar titels van zijn of haar hand in deze studie verschijnen. Brusselmans geeft uitleg en biedt inzicht omtrent genres, subgenres, vorm, inhoud, literaire techniek, stilistiek, karakters, evolutie, beïnvloeding en historiek. Alles wat onder de noemer literatuur valt – fictie, non-fictie, poëzie, toneelkunst, essayistiek, kortverhaal – is door Brusselmans doorgrond. Omdat hij, als prominent schrijver, zelf ook tot de literatuur behoort, wisselt hij studieuze stukken af met autobiografisch materiaal, waarin hij aan de lezer een verhelderende kijk geeft in z’n eigen leven en werk. Hij bewijst met deze studie dat hij literatuur leeft, ademt en koestert tot in z’n ziel.
Geschiedenis van de moderne literatuur is een uniek boek dat de Vlaamse en Nederlandstalige letterkunde verrijkt met een studie die nooit eerder op deze manier geschreven is. Zelden is zo diep ingegaan op de moderne Nederlandstalige literatuur.
Laten we het houden op de belevenissen van Herman Brusselmans met Vlaamse en Nederlandse auteurs van zowat de laatste 50 jaar. Zijn vak en leven is literatuur. Welwezen, daar heeft hij kaas van gegeten en niet zo maar een beetje, kaas van volle melk, niet gepasteuriseerd. Vergruisd, opgehemeld, smaakvol of wansmakelijk, het doet er wellicht niet toe.
Stel dat een getalenteerd kunstenaar een schilderij wil maken. Met een voorhamer, fantastisch en ‘modern’. Wat zou er dan verschijnen? Een dik pak papier, platgedrukt, stilistisch volkomen indrukwekkend? Maar al even nietszeggend, het onvolkomen idee van het moment dat door de uitbater van de kunstgalerie met toeters en bellen wordt gepresenteerd in een luxeframe?
Het rare is dat ik van het schilderij genoten heb. Als Prometheus voor de galerij staat dan heeft Brusselmans er wel zijn kleur in geverfd. Ongebreidelde fantasie, de absurditeit van zijn tijd, om de vijf tellen een seksassociatie, angst, verwarrende werkelijkheid met fictie als een druppel in de stroom die met zijn kop boven water wil pronken, maar ook onverschrokken, eerlijk zinloos, als een kunstenaar die weet dat alles al geschilderd is, repetitief, tot alleen het utilisme an sich als onzijdige kunst, of beter als spel, zijn ‘spel’ weliswaar, misschien te genieten valt.
Zijn collega’s en de historie van de moderne literaire geschiedenis kent Brusselmans volkomen. Lees gewoon de inleiding bij het boek. Enfin, bekijk de inleiding tot het boek. Naar waarheid lezen is een fictie en Brusselmans gebruikt zowat alle vertrouwde schrijvers om evengoed niets te zeggen. Meer dan honderd. Hij doorspekt ze met eigen poëzie, door rijm en vers gedicteerd, meestal al even absurd, een enkele maal wel grappig, met anekdotisch plan en meer verzinsels, met zijn veronderstelde leven van elke dag als ondoorgrondelijke inspiratie en de zonneklare gewichtigheid van zijn verdienstelijke bijdrage tot het recente literaire landschap.
Korte en lange zinnen. Literaire pareltjes zijn het. Eenzame, melancholische ‘parels voor de lezers’. Schitterend maar zonder naklank, omdat er gewoon geen klankkast is. Mossanieten tot een ironisch stijlvol kralensnoer geregen. Maar let op: zet één zo’n geschiedenis, een encyclopedie, in wezen zes banden, gewoon bovenaan op de bovenste plank van de kast en iedereen die nog maar door de voordeur piept waardeert dat je een kenner bent. Zet het boek naast het Verdriet van België en de kast staat vol. Het moet opnieuw gezegd, Prometheus boekt de verdienste de parel van Cleopatra die oplost in de zure wijn van de excentrieke en spilzuchtige Antonius opnieuw uit te vinden.
De inleiding alleen is al indrukwekkend. Daarbij volle 600 pagina’s kostelijke druk voorzien van de meest opzichtige omslag. Verwachte boekomzet is gigantisch, niet in solden en nu al aan 28 euro. Hiermee doet Brusselmans het bijzonder veel beter dan zijn goede vriend Christophe Vekeman: 20 euro voor een recent boek, nog geen derde bladzijden, met een slappe kaft en ecologisch. Maar ja, dat is dan bij de arbeiderspers.
Het eigenlijke naslagwerk zet in op pagina 62. Het roept met ‘de grote tien’, hoofdstuk 1, stante pede een associatie op met ‘slagwerk’. Met de pen naar gegooid, scheet- en schetterig met drumgeroffel. Brusselmans heeft een persoonlijke voorkeur voor tien schrijvers: Gerard Reve, Harry Mulisch, Willem Frederik Hermans, Hugo Claus, Jan Wolkers, Walter van den Broeck, A.F.Th. van der Heyden, Heere Heersma, Remco Campert en Doeschka Meijsing. Brusselmans strooit naar ‘s mans zeggen, biografische en bibliografische gegevens over hen rond. Hij bespreekt enkele of meer van hun boeken, geeft aandacht aan hun uiterlijk, en roept de fantastische band tussen hen en hem op die herinnert aan hoe bepalend deze is voor de ontwikkeling van de hedendaagse literatuur. Verblijd zijn we weer. Stel dat we dit na de inleiding vergeten zouden zijn.
Gent, anno 2021, 250.000 inwoners. Iedereen kent de Charlatans. De ene met een vingertik aan zijn Stetson, de andere met zwarte Jack, de ene met een ruime overschot aan haardos voor de ander, grinnikend, huppelend en zangerig, soms op de stoep voor 38. Iedereen in Gent kent de buitengewoon innemende Christophe Vekeman en de nevelige Herman Brusselmans. De ene geboren in Temse, 40, de ander uit Hamme en 60. Een generatie verschil, maar twee dikke, nu ja, boezem- vrienden. In een van mijn vorige recensies op deze boekensite Gent schreef ik al over Vekeman als een te verwachten Nobelprijswinnaar. Ook al over parels die verder overigens absoluut geen steek houden. In dit boekdeel kan Brusselmans het niet nalaten zijn beste vrienden bijkomend te vermelden. Naast Christoph Vekeman ook Peter Terrin en natuurlijk Ivo Victoria. Ze hebben samen in Gent de meest kostelijke avonturen beleefd, geloof Herman of niet,.. Vier archaïsche musketiers, Aramis, Athos en Portos. Ze betekenen de redding van de Vlaamse literatuur, gelukkig aangevoerd door het alomtegenwoordige ‘zwaard van Herman’. ’Parels voor de lezers’.
Deel drie wordt dan weer concreter met diverse auteurs. Herman is dagelijks op pad en kent persoonlijk het hele literaire wereldje. Kortom iedereen die zelfs maar een pen heeft vastgehad, diens bedgenoot, seksuele fantasieën, boektitels, achtertuin in binnen- en buitenland en lievelingsmosselen. Postuum bewondert hij schrijvers als Herman de Coninck, Claus of bij leven zelfs Tom Lanoye. In zijn vak zijn alle Nederlandstalige schrijvers, en dat zijn er nogal wat in zijn overzicht, tot zijn grootste spijt de grootste nietsnutten, met als enig lichtpuntje Herman Brusselmans himself, zijn motoren Street Triple en Street Twin. In wezen zijn al die schrijvers wiens werk en voornamelijk driftige leven hij levendig voorstelt vermoeide sukkelaars die hij overal en ook nergens tegenkomt en die hem allen afzichtelijk bewonderen.
Dan ‘volgt de rivier de bedding’, boekdeel vier moet een ontzaglijk werk geweest zijn. Een vlugschrift met als opgave vóór alles veel bladzijden te vullen, uitgeweid aan markante vrouwelijke auteurs: Lize Spit, Delphine Lecompte, Griet Op de Beek, Marieke Lucas Rijneveld, Maud Vanhauwert, Maartje Wortel, Nina Polak en Connie Palmen en meer. Uiteraard heeft Brusselmans ook met hen een zeer persoonlijke band met liefelijke, of was het lijfelijke, vertellenswaardige herinneringen, vooral aan dans-, fanta- en ander drankgelach bij gelegenheid van feestjes voor een uitverkoren kliekje aan auteurs bij zijn uitgever. Brusselmans bracht daar zelfs zijn gemiste beroemde carrière als drummer ten gehore. Met Delphine heeft Herman leesbaar een wel heel bijzondere band. Haar prozaïsch werk is zelfs lovenswaardig, hij vindt ‘een aantal van haar gedichten zeker niet slecht’. Meteen zal Brusselmans in onweerlegbare schrandere bovenstelling deze ganse geschiedenis pagina per pagina voorzien van een hoogstpersoonlijk prozastukje. Niet ter zake, accessoir, soms geinig, ploeterend, op het wrange af, zo heel nu en dan verkwikkend. Zo in de zin of onzin van:
Vrij met mij tot ik niet meer tot honderd tellen kan
Heb seks met mij tot ik er niet meer genoeg van krijgen kan
Neuk met mij teder tot ik zeg: dit volstaat nu eind’lijk wel
Want met steeds die open benen ben je eig’lijk maar een del
De rest van de geschiedenis van de literatuur in deel vier wordt wereldschokkend beïnvloed door een Thruxton R, de nieuwe genderneutrale Triump-moto-aankoop van Brusselmans. Verder blijven Malboro, Fanta, en seksuele fantasieën het blijvend goede zaken doen, blijven zijn vrouw Lena en kwispelende Aquí op de bank slapen en wordt er spijkerhard gewerkt ten huize Brusselmans, de klok rond, de geschiedenis is per slot van rekening lang.
Het vijfde hoofdstuk had Brusselmans naar zijn eigen vermoeden inderdaad best overgeslagen. Ik ben er zelf aan begonnen maar heb het opgegeven. Wederom had Herman gelijk, hij had het nochtans duidelijk vooraf geschreven. Breedsprakerig, rekkerig, lang van stof, steevast bedvogelen, wat kan ik er aan toevoegen? Herman schrijft gis ik vooral over zichzelf, zijn voorleden, gewaand knuffelen, gewichtig aanzien, ondergordelse draagwijdte, particuliere dienst, absolute, noodzakelijke en uitzonderlijke invloed op de literatuur van de laatstleden eeuwen. Maar de opmerkzame lezer had dit al bij de inleiding gevat. ‘De gek die de tocht verder zette’, noemde hij het volume.
Nawoord 1 van 2. Het ‘eerste nawoord’ heeft geen meerwaarde. Brusselmans besluit na 400 bladzijden tot wat we al lichtelijk begonnen te raden. ‘Schrijven is overbodig. Het leidt tot niks, de lezers vallen in slaap, de duiven schijten op de punten en de komma’s. Ga je verder met schrijven? Ja. Waarom? Het is een middel tegen de doodsangst. ‘ Op de bank blijven Lena en Aquí vredig verder slapen. Lena schonk hem inmiddels soelaas met fameuze indringende sex en ledigt haar tijd met Amnestie International. Verder blijven punten en komma’s, zij het ondergescheten, verrassend juist staan. Nawoord twee is om twee redenen de SABAM-prijs gewonnen. Ik las beiden en kan het met Brusselmans onverdeeld eens zijn.
Eindelijk kom ik toe aan ‘de vijfde versie’, zo noemt het derde laatste chapiter. Het coronaspook beheerst het leven ten huize Brusselmans. Herman is oud, moedeloos, en meer dan tevreden met wat hij, in z’n ouderdom en moedeloosheid, daadwerkelijk tot z’n beschikking heeft, en veel hoeft daar niet meer aan toegevoegd te worden. Het spook heeft blijkbaar deugd gedaan. Autobiografie, fictie en non-fictie worden literair pardoes in hoogstand geschreven. Wonderlijk, loos? Waarlijk? Van de bovenste plank, daar zou u het boek toch al zetten?
Spoken. Thuis, en nu met enige weemoed, bekoorlijk zorgzaam voor vrienden en vriendinnen schrijft Brusselmans onder andere over Lize Spit, het risico van het vak voor Delphine Lecompte, zijn familie, en vooral over Lena, iets minder over Aquí, over de nachten en de bank, rust en een attente gemoedsfeer die hij absoluut niet kan missen als tegenpool voor zijn geestelijke chaos, sigaretten en immer aanwezige flarden in zijn geest over literatuur, vergane glorie, erkenning en nieuwe vrienden. Werkelijk aandoenlijk bij wijlen. Lees zeker de brief die hij schreef aan Lena, met ‘de duizend goudsnippers in haar haar’. Mocht Herman deze brief voorlezen zou ik zeker blijven luisteren, wat ik meestal niet doe bij zijn voordrachten.
‘Toegevoegde berichten’. De laatste bundel. Zou je denken. Brusselmans kan niet stoppen met schrijven, noch met zijn spel, zijn plezier. Gewoon niet, of toch?, heel soms wel, dan schrijft hij weloverwogen …Ach ik ben het beu, ik hou er mee op. Zelden overkomt ons deze openbaring. Wellicht zal het niet lang stand houden of er zullen opnieuw konijnen, zijn komende dichtbundel, bij de boekhandel te vinden zijn. ‘Toegevoegde berichten’. Achteloos lees ik verder. Pas honderd pagina’s verder, bijgevolg 51 berichten later, besef ik dat bericht twee, naast de Bourgondiërs die ook interessant waren, het enige relevante was: ‘Het ware autobiografische schrijven is jezelf minder aandacht geven dan je verdient’. Zoiets als ‘In der Beschränkung zeigt sich erst der Meister’, ook al schreef von Goethe dan niet in het Nederlands, hij schreef het wel gevat. Stel dat Goethe als migrant vandaag naar Gent zou komen, het zou ongetwijfeld zijn om uitmuntend Nederlands te leren. Niet zozeer om deze geschiedenis van onze literatuur te doorworstelen, welzeker om Lena te kunnen ontmoeten. Toegegeven, op de komende markten in Gent wandel ik ongemerkt rond op zoek naar een standje AZG, bovenal op zoek naar geelgelakte vingernagels.
Voor wie van Herman Brusselmans nog te weinig zou gehoord hebben, wordt de verfrissende geschiedenis afgesloten met ‘een overzicht van zijn meer dan 90 werken’, van 1997 tot 2021. Let op, geschiedenis herhaalt zich. Post factum. Konijnen volgen later, tot zolang vertrouwen we de rest van de veehandel.
Laat ik aan deze kroniek, ook al is deze al zeer lang, nog een bespiegeling toevoegen.
Ken je nog?
‘Hilversum drie bestond nog niet,
maar ieder had zijn eigen stem,
Op elke steiger klonk een lied,
van Paljas of Jeruzalem.. ‘
Van Willem Wilmink, vergeten in de geschiedenis van Herman, 1983, toen Herman van Veen het theater bezong, ikzelf jong was, en Marcus Tillius Cicero er zelfs op nagelezen werd. Nu verandert de mode, misschien zelfs te vluchtig, inhoud voorbij.
Brusselmans doet ongetwijfeld hardwerkend een zwaar loodje in het zakje, hij is één van de specialisten in zijn vak. Vlot, direct, heel plezierige en met een schitterende schrijfstijl. Heldere klank, lovenswaardige opsomming, teleurstellend zonder naklank. Iene die al nekier in ’t rolleke ee gezete, zij, kmoe d’er gien tiekeningske bij moaken, het tsoup es de kuule nie wirt. Seesa. Misschien moest Herman Brusselmans toch ook verder drummen? Muziek verzacht dan zijn zeden en spoken doen hem goed.
Koen E., huisrecensent