De knikkers van Qadir Het waargebeurde verhaal van een vader op de vlucht
'We hebben geen kaart, geen kompas, geen plattegrond. Ik weet niet waar ik heen ga. Ik weet alleen waarvoor ik op de loop ben: voor de wolven en hun dorst naar bloed. Ik hoor ze huilen achter de bergen. Ze woelen de aarde om op de plek waar twee bliksemschichten elkaar troffen. Diamant zou er liggen. Maar wij hebben alleen weet van gestold bloed in droge aarde.'
De jonge Qadir groeit op in een klein dorp in Afghanistan met de droomverhalen van zijn moeder en de wilskracht van een vader die van geen wijken wil weten. Zijn enige bezit: acht knikkers. Alles ademt oorlog. Overal sterven dierbare mensen. Qadir houdt zich overeind door te werken voor de internationale troepen die zijn land komen bevrijden. Tot ook hij, achtervolgd door de taliban, met vrouw en kinderen moet vluchten voor het geweld. Over de bergen en over de zee. Na drie maanden belanden ze in Europa. Maar de Grote Portier laat hen niet binnen. Stuk voor stuk verliest Qadir de rinkelende knikkers van zijn leven. En toch is er hoop.
Vorige week, gezien de actuele toestand in Afghanistan postte ik een verwijzing naar ‘De knikkers van Qadir’. Het levensverhaal van de Afghaanse vluchteling Qadir dat werd geschreven samen met Leo Bormans als co-auteur. Deze post riep toch op een aantal social boeken media best veel controverse op. Ik hield mij wijselijk op de vlakte omdat ik geen stelling wil innemen als ik het boek niet heb gelezen. Ik heb dit nu wel gedaan en mag dus stelling innemen tegenover iedereen die roept, brult en briest maar het boek niet heeft gelezen.
Ik heb nadat ik het boek dichtklapte even naar adem moeten happen. Het levensverhaal van Qadir trekt niet alleen de grenzen over maar laat je als lezer ook de grenzen overgaan van eenduidige versimpeling van de vluchtelingenproblematiek. Je krijgt hier een realiteit voor de ogen geschoteld die hard maar realistisch de ontmenselijking van ‘de vluchteling’ blootlegt. Ik raad iedereen aan die het boek wil lezen om eerst en vooral het laatste hoofdstuk ‘De oorlog in Afghanistan’ te lezen. Op een aantal pagina’s wordt de historiek van het Afghaans burgerconflict weergegeven, verhelderend om mee te nemen bij het lezen van het verhaal. Want eerlijk, hoevelen weten nog exact hoe dit allemaal kon escaleren? Het boek zelf start met een proloog die eigenlijk uit het verhaal genomen is op het eind van hoofdstuk drie, waarschijnlijk om het boek een krachtige start te geven en de lezer te triggeren om verder te lezen. Redactioneel gezien geen slechte zet maar als je Qadir zijn verhaal met open mind wil lezen dan hoefde dit niet echt. Het boek is onderverdeeld in vier delen, in vier edelstenen elk met hun eigen spirituele eigenschappen passend bij de levensfase waar Qadir zich bevindt.
Het verhaal start bij het hoofdstuk Topaas. Topaas, doorzichtig want als kind val je nog niet op, ben je nog geen dreiging. Qadir was kind toen de moedjahedien streed tegen de invasie van de Sovjets. Hij was als kind getuige van een gruwelijke burgeroorlog, het enige plezier dat hij had waren zijn knikkers. Samen met Ayob zijn jeugdvriend hadden ze er 20, een schat. Hij groeit er op met de mondelinge overlevering van verhalen, magische vertellingen van zijn ouders want naar school gaan zat er niet in. De metaforen, eigen aan de onderdrukte bevolkingsgroep de Hazara, van zijn vader die droomde van een granaatappel plantage op zijn grond blijven een rode draad doorheen zijn hele leven. Hij toetste er zijn levenswijsheid aan. Bij het ouder worden en na het terugtrekken van de Sovjets maakt de bezetting plaats voor de dreiging van de Taliban. Gezien doorheen het perspectief van een jongeling doe opgroeit naar adolescentie onder de strikte meedogenloze wetten van de sahria is het naar adem happen. De beschrijving van de steniging, ontdaan van elke vorm van hyperbolisme bezorgde mij kippenvel. De veerkracht van Qadir is echter groot en hij zoekt zijn weg naar een toekomst. Hij vindt die als medewerker bij de NAVO in Kabul waar hij zich volledig kan ontplooien. Qadir is leergierig, en rechtschapen nu niet meteen de beste eigenschappen om te overleven in Kabul onder de taliban terreur en de onderdrukking van de Pasjtoenen, die zich verheven voelen boven de Hazara. Qadir, inmiddels echtgenoot en vader van drie kinderen kan pas met mondjesmaat terug naar zijn geboortedorp waar zijn vrouw en kinderen verblijven. De doodsbedreigingen van de Taliban worden echter harder en na een paar aanslagen besluit Qadir om met zijn gezin te vluchten. Vluchten omdat hij doelwit is geworden.
Hiermee beland je in het tweede deel van het boek waar de vlucht van Qadir en zijn gezin wordt beschreven. Via verschillende ‘mister money’s’ ondergaan ze de vluchtroute, verplicht om in blind vertrouwen hun ‘mister money’s’ te volgen. Getekend door verlies, angst en rouw bereiken ze uiteindelijk België. Het beloofde land blijkt België toch niet te zijn en de verwachtingen van bevrijding versus het leven in onzekerheid in de Vlaamse vluchtelingenkampen wachtend op een verblijfsvergunning blijken nog steeds erg groot. Die kloof verdiept zich nog als de minachting van hun afkomst bij de overgrote meerderheid van de Pasjtoenen in het opvangcentrum hun dagelijks leven beheerst.Als Qadir voor de eerste keer moet voorkomen bij de ‘Grote portier’ zoals hij de commissie benoemt loopt dit fout af. Daar krijgt Qadir de volgende opdoffer, weigering.
Het is dankzij Leo Bomans en de taalvaardigheid van Qadir dat dit samen met het originele antwoord van de rechter kon geboekt worden, ongecensureerd. Met ongeloof staarde ik naar deze meedogenloze ambtelijke taal. Na maanden ondergedoken te leven, via een crowdfunding middelen te kunnen verzamelen om nog de allerlaatste procedureslag te kunnen aanvatten volgt het uiteindelijke verdict.
“Na een grondige beoordelingen de motieven van uw verzoek om internationale bescherming, beslis ik u de hoedanigheid van vluchteling toe te kennen. Getekend: de commissaris-Generaal”
Droog aan, de haak. Dankzij de steun en het geloof in rechtschapenheid van een grote groep mensen die beseffen wat het betekent om vrij te kunnen zijn.
Jan Stevens, redacteur boekensite.gent
Een boek dat mijn onbehaaglijk maakte, een boek dat mij nog meer overtuigde hoe universeel de rechten van de mens (zouden moeten) zijn.