De schaduwkoning
De schaduwkoning van Mazaa Mengiste is genomineerd voor de Booker Prize 2020!
Ethiopië, 1935. Tegen de achtergrond van de dreigende inval van Mussolini’s leger worstelt het weesmeisje Hirut met haar leven als bediende van legerofficier Kidane. Net als de andere vrouwen is zij veroordeeld tot het zorgen voor de gewonden en het begraven van de doden, maar de vrouwen hunkeren naar een actievere rol in de strijd.
Wanneer keizer Haile Selassie in ballingschap gaat en Ethiopië snel alle hoop verliest, is Hirut degene die een plan bedenkt om het moreel op te vijzelen. Ze weet echter niet dat haar nog een oorlog te wachten staat. Wanneer ze krijgsgevangen wordt gemaakt door een van de beruchtste officieren van het Italiaanse leger zal ze haar eigen strijd moeten voeren.
Met De schaduwkoning schreef Maaza Mengiste een onvergetelijke, rauwe roman over wat het betekent om als vrouw op voet van oorlog te leven.
‘De schaduwkoning’ van Maaza Mengiste greep mij zodanig bij mijn strot dat enige achtergrondkennis van de auteur absolute noodzaak is. Als vierjarige peuter ontvluchtte zij met haar ouders de Ethiopische hoofdstad Addis Abbeba en groeide bij haar grootouders in Amerika op. Na haar debuut ‘De leeuw en de keizer’ (dat ik zeker nog moet lezen) waarin ze de overlevingsstrijd beschrijft van het gezin Hailu tijdens de Ethiopische revolutie en de
terreur van de Derg, militair schrikbewind keert ze verder in de tijd terug naar 1935 en invasie van het fascistisch Italië onder het Mussolini. Het was een invasie als vergelding van de veertig jaar eerdere fout afgelopen poging van Italië om wereldwijd te tonen dat zij koloniale staten konden oprichten. Even megalomaan als toen wou Mussolini de wereld laten zien dat hij een wereldleider (wou) zijn. Het zo verafschuwde mosterdgas en alles vernietigende luchtaanvallen op onschuldige burgers werden voor dit narcisme zonder enige scrupules aangewend. Mengiste vertaald deze humane misdaden op gruwelijke wijze. Je zou zeggen niet voor gevoelige zielen maar de historische correctheid is nog erger.
In dit fictief verhaal staat de Italiaanse kolonel Fucelli garant voor deze onbegrijpelijke grootheidswaanzin. Hij heeft het bewind over het aanvallend Italiaans leger dat Ethiopië wil annexeren. Nietsontziend en met een groteske minachting voor de plaatselijke bewolking zet hij het offensief in. Hij gaat daar daar heel ver in en de gruweldaden naar de gevangen genomen Ethiopiërs zijn mensonterend. Het is het steeds terugkerende verhaal van kolonialisatie en het überdenken. Tijdens die invasie is de evenzo melogane Ethiopische keizer Haile Selassie naar Engeland gevlucht. En toch verschijnt hij (als schaduwkoning) in vol ornaat geflankeerd door twee vrouwelijke lijfwachten Astrid en Hirut aan zijn krijgers. De guerrillastrijders krijgen terug hoop en de kansen keren.
Het is Hirut, het hoofdpersonage dat al deze gebeurtenissen aan elkaar weeft. Zij is als kind, als huisslaaf weggegeven, emotioneel verkocht aan Kidane de Ethiopische leider van het geurillaleger. Haar leven is het leven van een huisslavin, gebukt onder de grillen van haar meesters, Kidane en Aster. Mazaa Mengiste spaart ook haar Ethiopisch roots niet, ze is er hard en duidelijk in. Ook niet in de wedervaren van Aster als het kindbruidje van Kidane dat later de meesteres van Hirut zal worden. Ongemeen hard en gruwelijk zijn de wandaden die beschreven worden, het was zo. Maar Hirut is een Ethiopische krijger, ze kent haar bestemming maar behoudt haar eigenwaarde, haar trots.
Het verhaal neemt geen blad voor de mond en belicht alle facetten van de wreedheid in functie van overwinningsdrang en overheersing in oorlog en ook in beperkte samenleving gebaseerd op slavernij en minachting voor de vrouw.
Naast Hirut haar verhaal staat ook Ettore, de eerder zachtaardige Italiaanse fotograaf die al die gruwelijkheden op beeld moet vastleggen als propagandamateriaal. Hij is te gemakkelijk op het laffe af en moet zich ook schikken onder het schrikbewind van kolonel Fucelli. Tussenin plaats Mengiste korte beschrijvingen van zijn fotomateriaal, als staving van al deze gebeurtenissen. Als Hirut en Aster uiteindelijk gevangen genomen worden moet hij hun ook terug fotograferen in hun halfnaakte vervuilde toestand. Het is in dat kamp dat ook Ettore met Joodse ouders in Italië een slachtoffer wordt. Joodse soldaten moeten zich melden in het leger.
Ettore raakt op afstand in de ban van Hirut observeert haar en tracht contact te leggen met Hirut die resoluut weigert, zij kent haar eindbestemming. Tijdens een van die momenten op afstand met prikkeldraad tussen begraaft hij een blikken doos met de laatste briefwisseling tussen hem en zijn ouders die hij nooit meer zal zien. Het is die blikken doos die de oud geworden Hirut in de proloog in haar handen heeft.
De Schaduwkoning een fictief verhaal dat het verhaal vertelt van vrouwelijk krijgers in de oorlog maar ook in de Afrikaanse samenleving zoekend naar uitwegen voor hun onderdrukking
en de wreedheden die zij moeten ondergaan. Een fictief verhaal dat geschreven is in Afrikaanse native sferen en die je als westerling krachtig op je plaats zet, nederig maakt. Een verhaal waar woorden te beperkt zijn om te beschrijven, een verhaal dat je alleen maar kan lezen en ondergaan.
Jan Stevens, redacteur boekensite.gent