Schitterend lichaam
‘Schitterend lichaam’ van Agustina Bazterrica is een dystopische roman die gaat over Marcos Tejo. Hij is een van de weinigen die zich de tijd nog kan herinneren waarin vlees gewoon vlees was, afkomstig van koeien, varkens en gevogelte. Die tijd is voorbij. Een virus zorgde ervoor dat dierenvlees niet langer eetbaar was. Een radicale oplossing werd gevonden.
Als opzichter in een verwerkingsbedrijf is Marcos verantwoordelijk voor het verloop van de slacht en de productie van speciaal vlees. Zijn ogenschijnlijke afstandelijkheid maakt hem uitermate geschikt voor het werk. Maar dan geeft een zakenrelatie Marcos een ‘exemplaar’ van uitzonderlijke klasse cadeau en dreigt zijn blik te verzachten.
‘Schitterend lichaam’ gaat over rouw en dehumanisering én komt met verrassend geloofwaardige én gruwelijke oplossingen voor prangende mondiale problemen. Bazterrica zet een genadeloos kritisch en huiveringwekkend beeld neer van een moreel failliete maatschappij.
Uitgerekend uit Argentinië, het land dat 52% van zijn bodemoppervlakte gebruikt voor veeteelt en waar 90% van die vleesproductie in eigen land wordt geconsumeerd komt deze schrijfster met haar vlammende aanklacht tegen de manier waarop de mens omgaat met dat andere levende wezen en de natuurlijkheid waarop we die hebben teruggebracht tot ons voedsel. Een dystopische roman die geen prettig beeld ophangt van wat zou kunnen zijn.
Marcos Tejo werkt als manager in een gerenommeerd vleesverwerkingsbedrijf. Hij doet dat op een afstandelijke en emotieloze manier. Zichzelf ziet hij ‘als een man die zijn zoon heeft verloren en met een gat in zijn hart door het leven gaat. Een man die getrouwd is met een kapotte vrouw. Hij houdt zich bezig met het slachten van mensen omdat hij zijn demente vader moet onderhouden die opgesloten zit in een verpleegtehuis en hem niet herkent.’ Marcos is één van de weinigen die daarenboven weet hoe het was toen er nog dieren in het bedrijf werden verwerkt. Alle dieren zijn echter verdwenen, massaal gedood nadat een virus het vlees voor consumptie ongeschikt heeft gemaakt.
De grootste spelers op de wereldmarkt van de vleesindustrie zien hun kapitaal verdwijnen en met de hulp van de overheid schakelen ze over op het fokken van mensen, de Hoofden, om op die manier hun fortuinen veilig te stellen Geleidelijk aan vindt de Transitie plaats en stillaan wordt kannibalisme gelegaliseerd al mag dat woord nooit worden gebruikt. Door gebruik te maken van de media wordt een efficiënt systeem uitgedokterd waardoor iedereen zich kan aanpassen aan de nieuwe realiteit. “Niemand mag ze ‘mensen’ noemen omdat ze daarmee een identiteit zouden krijgen, iedereen noemt ze ‘product’, of ‘vlees’ of ‘voedingsmiddel’.” Het vermoeden bestaat dat het ‘speciaal vlees’ verslavend wordt gemaakt en met slimme reclamecampagnes wordt het eten van mensenvlees acceptabel. “Een mooie maar conservatief uitziende vrouw zet eten op tafel voor haar man en drie kinderen. Ze kijkt in de camera en zegt: ‘Voor mijn gezin zet ik iets speciaals op tafel. Het vertrouwde stukje vlees maar dan nog lekkerder.’ Allemaal glimlachen ze en beginnen ze te eten.”
Als een gids neemt Marcos de lezer mee langsheen het hele proces. Van de leerlooierij waar de Japanse heer Urami er op staat dat er niet slordig wordt geslacht omdat de huid dan moeilijk te verwerken valt ‘want alles weerspiegelt zich in de huid, het grootste orgaan van het lichaam.’ Ook naar de fokkerijen waar de menselijke wijfjes enkel jongen mogen produceren die in hokken worden grootgebracht met uitgebalanceerd voer tot ze slachtrijp zijn. Daar spreekt men van ‘een stapel, nog zo’n woord dat de wereld verduisterd.’
Naar de slagerijen in de stad gaat Marcos sinds de Transitie met tegenzin. Er zijn er maar enkele want weinig mensen kunnen zich het speciale vlees van de slagerijen veroorloven. Marcus huivert van de onverschilligheid. Hoe verder Marcus in de productieketen komt hoe gruwelijker het wordt en het vraagt van de lezer een sterke maag om door te gaan. Het is niet moeilijk om de metafoor te zien. Vervang de mensen door runderen of varkens en je beseft hoe we vandaag met dat andere levend wezen omgaan in de vleesindustrie.
Wanneer Marcos een ‘ slachtrijp wijfje van uitzonderlijke kwaliteit’ als geschenk krijgt aangeboden van een leverancier zet dat een kettingreactie in gang. Hij is geen voorstander van het systeem en lijkt zich daartegen te verzetten en het in vraag te stellen. Na zijn bezoek aan een laboratorium vraagt hij zich terecht af waarom er na al die tijd nog geen vaccin tegen het virus is gevonden en vermoedt hij dat het systeem in stand wordt gehouden om de overbevolking tegen te gaan. Een gewoon mens met zijn angsten, verdriet, zijn twijfels en zijn zwakheden die veel in vraag stelt. Dat is ook één van de redenen waarom hij zijn zus haat. Een vrouw die zich moeiteloos heeft aangepast aan de nieuwe maatschappij. En wanneer hij gevoelens krijgt voor ‘het wijfje’, haar een naam geeft, en zelfs met haar de liefde bedrijft overtreedt hij alle regels en riskeert daarmee een onmiddellijke dood in Het Gemeentelijk Slachthuis.
Woorden en hoe en waarvoor we ze gebruiken, of het ontbreken er van, zijn de rode draad in dit boek. ‘Zijn woorden zijn er wel, maar ze zitten opgesloten. Ze liggen langzaam te vergaan achter zijn gekte.’ denkt Marcos bij zijn demente vader terwijl in de fokkerijen de stembanden van de Hoofden worden doorgesneden want ‘iemand die niet kan praten is ook niet menselijk’. Door de korte, afgemeten zinnen in de tegenwoordige tijd lijkt het hele verhaal zich in het ‘nu’ af te spelen waardoor het bij mij als lezer nog eens zo heftig binnen komt. Als het de bedoeling is van de auteur om met een schokeffect de mondiale problemen zichtbaar te maken is ze daar zeker in geslaagd al bestaat er ook een gevaar voor overkill. Het eten van een stukje vlees zal voortaan nooit meer hetzelfde zijn.
Het is, alhoewel weerzinwekkend (ik heb het vaak even moeten wegleggen), een verrassend geloofwaardig verhaal over ontmenselijking en de morele ondergang van onze maatschappij. Bazterrica kaart nog meer mondiale problemen aan. De overbevolking, de ongelijkheid van vrouwen, de armoede, de steeds meer toenemende oppervlakkigheid en het egoïsme van de rijken. Helemaal ondenkbaar is het allemaal niet. Denk maar aan de massale vernietiging van runderen door een uitbraak van de dolle koeienziekte in 1986 in Engeland of de dioxinecrisis van 1999 in België waardoor duizenden kippen moesten worden vernietigd. Om nog niet te spreken van de huidige pandemie die haar oorzaak vond in een virus dat in het Chinese Wuhan van dieren op mensen overging.
Er zijn meer boeken geschreven waar kannibalisme in voorkomt maar nog nooit op deze manier en ik citeer Nathalie Young in haar roman ‘Hartig gekruid’ : “Als we ons kunnen voorstellen hoe het is om mensenvlees te eten, wat zegt dat dan over mens zijn?”
Marianne Verschaeren, huisrecensente