Het laatste vaderland

‘Het laatste vaderland’ van Matteo Righetto gaat over Jole, de vijftienjarige dochter van een tabaksboer in de hooggelegen, bergachtige grensstreek tussen Italië en Oostenrijk, die voor het eerst met haar vader meegaat om tabak over de grens te smokkelen. Zonder de extra inkomsten zal het gezin verhongeren. Jole beseft hoe gevaarlijk de tocht zal zijn, met grenswachters, wilde dieren, hoge bergpassen en woeste weersomstandigheden, maar ze is ook razend trots dat haar vader haar meevraagt. Als hij echter op een gegeven moment niet terugkeert van een smokkeltocht, gaat Jole in haar eentje naar hem op zoek. Een paar jaar later zal ze het heft – en haar vaders geweer – opnieuw in handen moeten nemen om het voortbestaan van haar familie veilig te stellen.
‘Het laatste vaderland’ bevat de drie korte romans ‘Over de grens’, ‘Het laatste vaderland’ en ‘Het beloofde land’, die in Italië verschenen als de ‘Trilogie van het vaderland’.

Het laatste vaderland omvat drie korte romans, best apart te lezen ‘Over de grens’, ‘Het laatste vaderland’ en ‘Het beloofde land’ maar als je ze achtereenvolgens kan lezen dan krijg je een prachtig totaalbeeld van de overlevingsstrijd van de arme boeren eind negentiende eeuw, een uitzichtloos bestaan dat wij niet meer kunnen vatten.

In de eerste roman, gesitueerd aan het einde van de 19de eeuw, leren we Jole kennen als een jong meisje in het berggezin De Boer. Zij leeft er een arm bestaan waar ze als kind geen benul van heeft. Het is normaal dat ze honger hebben en worden uitgeperst door de Italiaanse overheid die de gebieden heeft geannexeerd. Ze kent het hongergevoel maar leeft er vrij in de natuur. Tot op een dag zij op vijftienjarige leeftijd door vader wordt meegenomen op de gevaarlijke smokkeltocht om te kunnen te overleven. Ze wordt op slag volwassen. De prachtige beschrijvingen van de Tiroolse berglandschappen zetten je er als lezer, zeker als je deze streek kent middenin. Nadat haar vader op een van zijn later tochten niet meer terugkeert neemt Jole het besluit om hem te zoeken en doet ze de helse smokkeltocht opnieuw, ditmaal alleen. Je belandt in een schitterende avonturenroman die je constant in spanning houdt en steeds mee verder stuwt met Jole en haar paard. Ik neem er de soms ietwat gemakkelijke eindjes om het verhaal vooruit te helpen maar al te graag bij.

Dit is zo heerlijk om te lezen maar laat je niet foppen tegelijkertijd stapelt het ongeloof over de levensomstandigheden in dergelijk verarmde gebieden zich onderhuids torenhoog op. Righetto laat zijn hoofdpersonage gestaag groeien tot een harde maar rechtvaardige vrouw die gelukkig ook haar romantische ziel niet verspeelt. Naast Jole zijn er nog haar zus en haar broertje die ook elk hun deel in het verhaal opeisen en haar leven bepalen.

Naast het avontuurlijk karakter dat het boek zo prettig laat lezen trekt, krast en kneust het je rechtvaardigheidsgevoel en word je bijwijlen ongemakkelijk bij meerdere passages van terreur, aanraking en misbruik. Righetto bezit echter de gave om dit gevoel te minderen met prachtige ingetogen karakters die het hart op de juiste plaats hebben.

Nadat Jole haar liefhebbende vader en moeder er niet meer zijn, ik laat even het midden waarom, wordt de levenssituatie zo schrijnend dat zij het drastisch besluit neemt om met haar broertje mee te emigreren naar Amerika. Dit laatste deel stelt zich qua setting frontaal tegen de rijke en  prachtige setting van het Tirools berglandschap. Zij belandt er na een verschrikkelijke trans atlantische reis waar Righetto zich terug zijn meest meesterlijke pen tevoorschijn haalt om de mensonterende omstandigheden van die Italiaanse emigratiegolf te beschrijven uiteindelijk in Mexico. En terug neem ik er de losse eindjes en het een beetje feelgood opgebouwde eind bij. Ik heb dit echt graag gelezen!

Een roman over onrechtvaardigheid en over wat grenzen een mens kunnen aanrichten. Aangrijpelijk maar zo mooi en empatisch geschreven dat je niet anders kan dan het rustig en gezapig te lezen om er nadien nog zo veel van na te genieten.

Jan Stevens, redacteur boekensite.gent