De kosmische komedie Frank Westerman

Sterrenkijken komt voort uit verwondering. Ruimtevaart uit rivaliteit.
De kosmische komedie is een filmische vertelling over reikhalzen naar een betere wereld – buiten de dampkring. Met een telescoop of met een raket, de mensheid blijft haar verlangen richten op de kosmos.

Uit gemis? Wat verwachten we op de maan of Mars te vinden dat ons op aarde ontbreekt?

Middelpunt is de Westerbork-sterrenwacht die met zijn majestueuze schotelantennes de hemel aftast, op het terrein van het voormalige nazidoorvoerkamp.

In sprankelend proza neemt Frank Westerman je mee van Venetië naar Florence en Turijn – op een tijdreis langs ons kantelende beeld van de hemel, met of zonder god.

Als je, net als Galileo, de aarde voorgoed uit het centrum van het heelal kegelt, waar moet je dan nog het paradijs zoeken? Waar de hel?

Van Eise Eisinga en Joeri Gagarin tot de eerste ‘vrouwelijke’ robotmens in de ruimte, De kosmische komedie is science-non-fictie op zijn alleraanstekelijkst.

Tot voor kort werd er voor een bepaald genre in de literatuur in Nederland een Bob de Uyl-prijs  uitgereikt. Hiermee bekroonde de VPRO, tot 2019, het jaarlijks beste literaire en journalistieke reisboek. Westerman kreeg de prijs voor zijn ‘een woord een woord’ in 2016. Deze kosmische komedie is opnieuw zo’n heerlijk proza, dat het midden houdt tussen wetenschapsliteratuur en reisjournalistiek.

Frank Westerman maakt een tocht langs sterrenkunde en ruimtevaart, en houdt zo de mensheid een spiegel voor. Zijn grote fascinatie voor alles wat in de hemel gebeurt staat in schril contrast met  de bekrompenheid en het menselijk tekort op onze aarde. Het verhaal begint in Westerbork, in Drenthe. Precies daar waar alle ellende van de Jodenvervolging in Nederland samenviel en het huis van kampcommandant Gemmeker nog staat. Het werd ook de plaats waar de bouw van een radiotelescoop Nederland naar de sterrenkundige wereldtop bracht.

Zo zit onze geschiedenis in mekaar stelt Westerman:  Van het boek Genesis staan alleen nog de drie eerste woorden overeind: ‘in den beginne’,.. Het zijn ook de woorden waarmee hij zijn boek zal afsluiten, als hij zich voorstelt hoe de mens robots de ruimte in zal sturen, de schepping zich zal herhalen, maar de aarde verweesd dreigt achter te blijven.

De mens verlangt naar de hemel, maar bezit kennelijk het talent om zich al evengoed tot de hel te bekeren. Lang voordat de ruimtevaart begon, hebben sterrenkundigen de aarde en haar bewoners al uit het centrum van het universum gehaald. Copenicus en Galileo werden erom verketterd, de macht van godsdienst belemmerde van oudsher de wetenschap. De mens die de hemel heeft bevolkt met machtige goden, wordt door de astronomie bevrijd uit zijn bijgeloof. Maar wat als al dat bijgeloof nu houvast biedt als een moreel kompas? Vergroot de sterrenkunde dan niet de stuurloosheid op aarde, vraagt Westerman zich af. Dit is, verwijzend naar de Italiaanse dichter en filosoof Alighieri Dante, de kern van deze kosmische komedie: enerzijds voelt de mens een verheffende fascinatie voor het heelal, anderzijds maakt hij er hier op aarde een onmenselijke puinhoop van.

Een aanstekelijke science-non-fiction. Vijf eeuwen van alsmaar uitdijnende vergezichten, via Eise Eisinga, en Joeri Gagarin, over astronomen en astronauten, van Valentina Teresjokova tot Buzz Aldrin, gewichtloos verlangend naar nieuwe volksplantingen op de maan en Mars in de éénentwintigste eeuw.

Een heel gemakkelijk leesbaar wetenschappelijk werk dus, waarbij Westerman ons mee neemt op zijn reis in voortschrijdende astrologische wetenschap en terugblikt op mensen die de grote stappen in de kosmologie mogelijk hebben gemaakt.

Koen E., huisrecensent