Kraaien in het paradijs
Vroeger kwamen de toeristen, die zichzelf liever reizigers noemden, massaal naar het eiland. Op zoek naar spiritualiteit, strand en jungle, lokale sensuele massages en chocopasta. Maar dat is al meer dan vijftien jaar geleden. Toen bestond het internet zelfs nog.
Toeristen zijn er nu niet meer. Ook steeds meer dieren- en plantensoorten zijn verdwenen.
Lipa woont er nog wel, belaagd door de dorpsgek, en ze kan niet weg. Als er een vreemdeling verschijnt, ontwikkelt ze een sprankje hoop. Hij moet wel heel rijk zijn om nog te kunnen reizen. Maar wil hij haar meenemen naar een veilige plek? En wat is er precies gebeurd met die machtige man die vijftien jaar geleden op het eiland was? En met de ontdekking in de jungle, en het vermoorde meisje?
Kraaien in het paradijs is een toekomstsprookje, maar ook een nachtmerrie van deze tijd. Een bedrieglijk lichtvoetige, ingenieus geconstrueerde roman over eenzaamheid, machtsmisbruik, klimaatverandering en afbrokkelende beschaving.
Ergens in de niet zo verre toekomst leven er nog enkele mensen op een eiland in het Zuiden. Drie vrouwen en twee mannen. Ze zijn de enige overgebleven bewoners van een eiland. Tot er op een dag een Noorderling van de veerboot stapt.
In Kraaien in het paradijs maken we kennis met Lipa, al is dat niet meteen duidelijk. Er spelen drie verhalen die zich als een tijdlijn laten lezen. Een verhaal dat zich ‘Gisteren’ afspeelt, een verhaal dat gedurende zeven dagen ‘Vijftien jaar geleden’ plaats vindt en tenslotte nog ‘Een verhaal uit het verleden’. Het is opletten geblazen want de constructie van deze roman wordt pas duidelijk op de laatste pagina’s.
In ‘Gisteren’ wordt het al snel duidelijk dat Lipa zich niet in een opperbeste situatie bevindt. Alle landzoogdieren zijn verdwenen en er zijn nog maar minder dan twintig plantensoorten over. Enkel zeeslak, kwal en snoekslijmvis kan ze nog als eetbaar uit de zee halen. Ze is wanhopig op zoek naar een middel om van het eiland weg te raken, vrouwen mogen immers niet meer zonder mannelijke begeleider reizen, wanneer er dus na jaren weer een bezoeker met de veerboot meekomt lijkt het of haar kansen keren. Hij bezit nog een apparaatje, iets wat Lipa zich herinnert van haar schooljaren op het vasteland. ‘Vroeger kon je alle dingen opzoeken. Op school kon dat in een internetcel, maar die heeft het dorp nooit gehad. Op andere plekken op de wereld kon dat zelfs op een apparaatje, dat iedereen gewoon in zijn zak had, zelfs arme mensen, zelfs vrouwen.’.
Jemen zit ook nog op het eiland. Een slecht karakter en het is moeilijk om sympathie te hebben voor hem. Bij aanvang van ‘Een verhaal uit het verleden’ heb ik nog wat medelijden met het dertienjarige jongetje maar naarmate hij volwassen wordt geraak ik dat gevoel snel kwijt. Als kind vindt hij in de jungle de enige nog levende dwergkat. In ruil voor dit laatste landzoogdier krijgt hij van een wetenschapper een opleiding op het vasteland en na zijn opleiding een gigantisch bedrag. Hij keert samen met zijn mooie vrouw naar het eiland terug. Wat zou kunnen leiden tot welvaart en geluk verliest hij door jaloezie, wraakzucht en hebberigheid.
En dan is er nog Tjal. Hij komt in ‘Vijftien jaar geleden’ op het eiland aan. Tjal is een steenrijk ondernemer die door zijn redactrice naar het eiland op een retreat is gestuurd terwijl zij zijn door hem geschreven autobiografie onder handen neemt. Het eiland is op dat moment voornamelijk populair bij vrouwen die in grote groepen een cursus Creëer je Eigen Geluk volgen bij een man die zich Guru Steph noemt. Diens therapie: Fjaelti, ‘Lichaamswerk, en het was gebaseerd op de totale onderwerping van een vrouw aan een jongere man. Die in een vreemde taal zachtjes tegen haar zong. In het donker. En iets deed met parfum, met geuren.’
Overtuigt van zijn eigen ego en aantrekkelijkheid voor vrouwen liefhebbert Tjal vooral met kind - meisjes (neem steeds het nieuwste model). Een wraakzuchtig man wanneer hij zijn zin niet krijgt. Megalomaan als hij is, ziet hij zichzelf als belangrijker en machtiger dan de anderen en beschrijft hij zichzelf als een groot denker en de eerste Wereldpresident.
Het getal zeven loopt als een rode draad doorheen het verhaal. Zo is Jemen er van overtuigt dat elke zeven jaar zijn levenspad verandert en wanneer dat na zeven magere jaren niet gebeurt probeert hij met een dramatische ingreep het geluk te dwingen, met een rampzalig gevolg. Maar ook Tjal is in de ban van het getal zeven: ‘Dit was een groot project. Dit ging hem járen kosten. Maar dat kwam mooi uit: hij was nu negenenveertig jaar, zeven keer zeven, en het was tijd voor een nieuwe stap. Al die zevens, het had iets mooi symbolisch.’ Leuk detail: het boek bevat precies éénentwintig hoofdstukken voor het verhaal met nog een hoofdstuk ‘Vanochtend’ en ‘Nu’ om de roman af te sluiten
Het boek drijft je voort in een hoog tempo al breekt het wisselen van de drie verhalen dat tempo wel een beetje. Maar de vraag wie nu eigenlijk wie is, wie nu wat heeft gedaan en hoe dat allemaal samenhangt wordt uiteindelijk wel beantwoordt. Of toch niet? Want wat is de waarheid? ‘Je moet de beste waarheid maken, je moet jezelf het beste verhaal vertellen om het leven draaglijk te houden.’ zegt Lipa en het is aan de lezer om uit te zoeken waar de waarheid ligt.
Er gebeuren heel wat nare dingen in de wereld die Ellen de Bruin schept. Zo is het internet verdwenen maar is er wel een Tweede Net enkel voor de zeer rijken, mogen vrouwen niet meer alleen reizen, het grootste deel van fauna en flora is verdwenen, komen er steeds meer grote stormen en verdwijnen hele werelddelen onder water. Toch is dit geen deprimerend boek. Grote thema’s als klimaatverandering, het fragiele weefsel van onze Westerse beschaving, de machtsverhoudingen tussen mannen en vrouwen, eenzaamheid en onderdrukking liggen verscholen onder datgene wat in wezen het oeroude verhaal is van relaties tussen mensen. Teleurstelling, bedrog, wraak, leugens en jaloezie, allemaal het gevolg van een onbeantwoorde of onbegrepen liefde.
Ellen de Bruin is redacteur bij NRC. Ze schrijft in theorie vooral over psychologie en menselijk gedrag en dat is waarschijnlijk waarom haar personages zo levensecht zijn uitgewerkt.
‘Hallucinant’ is het enige wat ik kan bedenken na het lezen van deze dystopische roman. Omdat Ellen de Bruin een verhaal heeft geschreven dat uiteindelijk een nachtmerrie blijkt te zijn. Toch eindigt het boek wel hoopvol: ‘Alles is diepzwart, maar ik ben niet bang. Ik probeer alvast achter me te kijken, in de tegenovergestelde richting van daarnet. Want daar moet op een gegeven moment de zon weer opkomen.’
Marianne Verschaeren, huisrecensente