De atlas van overal
‘De atlas van overal’ van Deniz Kuypers gaat over een man in het Turkije van de jaren zestig die zichzelf genoodzaakt ziet zijn schrijversdroom opzij te zetten en naar Nederland te komen. Zijn zoon Deniz wordt wél schrijver en verhuist naar Amerika. Als Deniz zelf kinderen krijgt, ontstaat de behoefte het verleden van zijn vader, die hij twintig jaar niet heeft gesproken, te onderzoeken. Zijn vragen leiden hem van Oost-Turkije naar Californië en uiteindelijk terug naar Nederland.
Met ‘De atlas van overal’ vertelt Deniz Kuypers een aangrijpend verhaal over ontheemding, het opgroeien tussen twee culturen, de rusteloosheid die daarbij hoort en de verhalen die ons verbinden – aan onze thuisgrond en aan elkaar.
Op de voorkaft staat ‘roman’ en op de eerste pagina dat elke overeenkomst van personages met de werkelijkheid op louter toeval berust. Toch lijkt het voor mij als lezer meer dan in een roman een literaire bundeling van ‘herinneringen’, stukjes memoires of zelfs een autobiografisch werk.
Deniz Kuypers, geboren in Hengelo in 1981, studeerde Engelse Letterkunde aan de Universiteit van Amsterdam en woont sinds 2002 in San Francisco. Als journalist blijft hij regelmatig schrijven voor NRC Handelsblad. Hij is de zoon van een Turkse immigrant in Nederland en probeert klaarheid te scheppen in zijn afkomst en ongelukkige jeugdjaren. Kuypers overloopt de familiegeschiedenis van zijn overgrootvader tot zijn eigen kinderen. Centraal staat de verziekte relatie die hij met zijn eigen vader heeft en die hij in zo’n 20 jaar ook niet meer heeft willen zien. Het boek bevat vooral dialogen en gedachtenkronkels van de auteur over zijn vader in zijn thuisland en de immigratiejaren naar Nederland.
Overgrootvader Selim leefde op een kleine boerderij in Giresum, in het oosten van Turkije aan de Zwarte Zee. Van vader op zoon Ismael werden geiten gekweekt en hazelnoten geoogst. Ismaels zoon, de ‘Baban’ van Denizhan, groeit er op in een oude traditionele moslimcultuur maar ontvluchtte het land na een moord en uit geldnood. Hij heeft in Turkije een vrouw, 10 kinderen en komt naar Nederland. Hier trouwt hij opnieuw en er komen twee kinderen bij: Suzan en Deniz. Vader was leraar en had nogal wat ambities als schrijver maar kan in Nederland als fabrieksarbeider zijn zelfingenomen ego niet verzilveren. Hij weigert Nederlands te leren en blijft zich enkel in Turkse kringen bewegen. Vader bleef de droom koesteren om terug te keren naar zijn geboortedorp, maar dit bleef beperkt tot jaarlijkse vakanties aan zijn eerste vrouw.
Thuis in Leeuwarden was vader een absolute tiran, een smorende woesteling in afgeborstelde kledij, een schijnheilige moslim, een ouderwetse Turkse vader en echtgenoot. Na een jeugd van anti-westerse tirades ontvlucht Deniz het gezin en komt in de VS terecht. Met Elly heeft hij nu twee jonge kindjes.
Vader was teleurgesteld in wat Nederland hem had beloofd en in wat hij zich had verbeeld. Nu Deniz zelf vader én emigrant is wordt zijn grootste angst dat hij op zijn vader zal lijken. Iedereen, behalve de vader zelf, heeft de mond vol over oude anekdotische familieverhalen. De geschiedenis beangstigt Deniz. Hij gaat nu op zelfonderzoek uit en zal zijn vader nog één keer bezoeken.
Kuypers neemt de literaire vrijheid om de zwarte gaten in de levensgeschiedenis van zijn vader zelf in te vullen. Waarheid, verzinsels en verbeelding lopen regelmatig nogal door mekaar. De vaderfiguur wordt daardoor wat verschoont, omgeven door oude romances en een zweem van begrip en zachtmoedigheid. Maar het blijft een triestig verhaal over ontheemding, over een twee culturenleven, over wortelen maar ook ontwortelen en rusteloosheid. De diepere draad door het boek is de verzuchting naar liefde van een zoon voor zijn vader.
Koen E., huisrecensent