Het spinnenweb

‘Het spinnenweb’ is het duistere, visionaire debuut van Joseph Roth, een van de grootste literaire genieën van de twintigste eeuw. In het middelpunt van de roman staat Theodor Lohse, een luitenant die teleurgesteld teruggekeerd is uit de Eerste Wereldoorlog. In Berlijn raakt hij betrokken bij de activiteiten van een rechts-radicale, geheime organisatie die haar hoofdkwartier in München heeft en in contact staat met Hitler en Ludendorff. Als gedesillusioneerde, laffe meeloper belichaamt Lohse het fascistische gevaar in de eerste helft van de vorige eeuw.
Met ‘Het spinnenweb’ schetst Joseph Roth een huiveringwekkend realistisch beeld van de samenzweringen van radicaal-rechts die de Weimarrepubliek zouden ondermijnen en de weg zouden effenen voor Hitler en het nationaalsocialisme.

LJ VEEN KLassiek is een reeks waar ik toch mijn lezershart aan heb verloren. Deze reeks bevat een groot aandeel van klassieke boeken uit de wereldliteratuur aan schappelijke prijzen. Deze nieuwe uitgave is het duistere maar erg visionaire debuut van een van de grootste literaire genieën van de twintigste eeuw.  

Het spinnenweb is het debuut van Joseph Roth alom bekend van de Radetzkymars. Het is de bundeling van een roman die gepubliceerd is als een feuilleton in 1923 in de Arbeiterzeuitung in Wenen. Door die verschijningsvorm zijn de hoofdstukken ook erg kort en heel krachtig geschreven. Ik las het met mondjesmaat van een paar hoofdstukken na elkaar. Ik voelde mij bij het lezen als een ontmijner die heel voorzichtig laagje per laagje, stap voor stap iets onschadelijk moet maken. We volgen Theodor Lohse, een luitenant die gefrustreerd uit De Grote Oorlog komt, hij is een laffe meeloper die aast op roem en eerbetoon. Extreem opportunistisch, een man die elke gelegenheid te baat neemt om zichzelf ‘hogerop’ te krijgen, zonder rancune. Het is haast angstaanjagend hoe Roth met chirurgische precisie beschrijft hoe een doodgewone man een Hitler, een Kim jong-il, of ander hedendaags nog levend sujet kan worden. Hij is alles waar een nazi voor staat, rancuneus, haatdragend, nietsontziend, antisemitisch en vooral erg gelovend in zichzelf en zijn wandaden.  

In Berlijn geraakt hij betrokken bij de ondergrondse activiteiten van een rechts-radicale organisatie die haar hoofdkwartier heeft in München en rechtstreek in contact staat met generaal Ludendorff die de Weimarrepubliek wou omverwerpen. De stap naar Hitler toe kon niet dichter zijn. Daar ontpopt hij zich als een sluwe meester-verrader die alleen voor zichzelf en zijn eigenwaan infiltreert, overdraagt, moordt en onschuldigen laat opsluiten en martelen. Roth zet dit personage echter niet lijnrecht neer. Hij verweeft het personage in een web van leugens die hij na verloop van tijd ook zelf gelooft. Hij wordt als het ware zijn eigen personage en rechtvaardigt hiermee ook zijn eigen wandaden en zijn jodenhaat. Hij confronteert zichzelf meermaals met zijn verleden, een trauma door minachting en woordeloze vijandschap.  

Huiveringwekkend is het omdat Roth hier gewoonweg de geschiedenis van de opkomst van het Nazisme haarscherp voorspelt, niet alleen dat maar ook de wijze waarop dit kon gebeuren.  

Jan Stevens, redacteur boekensite.gent