De bange mens waar onze angsten vandaan komen en wat ze betekenen

Wat is angst? Die vraag heeft Daan Heerma van Voss, van jongs af aan geplaagd door angsten, lang beziggehouden. Maar diep graven durfde hij niet. Totdat zijn vriendin hem op een herfstochtend een opdracht gaf – hij moest het fenomeen angst doorgronden, voor het te laat was, voor hemzelf én hun relatie. Dat moment betekende het begin van een lange reis, door tijd en ruimte, langs fi losofen, kunstenaars en angstlijders, van Jakarta naar San Francisco en van de Vallée de Misère naar het Engelse platteland. Onderweg kan de auteur ook zijn eigen jeugd, de geschiedenis van zijn familie en de farmaceutische industrie niet ontwijken. Is angst erfelijk bepaald? Wat is het verband tussen angst en agressie, of creativiteit? In Nederland hebben inmiddels meer dan een miljoen mensen een angststoornis. Hoe is het zover gekomen? De bange mens is een boek over iets dat ons allemaal aangaat.

‘Mijn zoektocht naar de bron van onze angsten’ onderschrijft Daan Heerma van Voss (1986) dit pas verschenen boek. Hij is niet van de minste onder de jonge Nederlandse schrijvers: romanschrijver, historicus en redacteur voor verscheidene kranten en tijdschriften zoals Humo, De Morgen, Vrij Nederland, de Volkskrant en NRC. Voor zijn werk kreeg hij al diverse hoge prijzen: in 2012 voor het beste journalistieke werk van het jaar De Tegel, nominaties voor de Anton Wachterprijs, de Diamanten Kogel, en de Prijs voor het beste Nederlandstalige spannende boek.

Hij schrijft over actuele kwesties, ingenieus en bijzonder goed gedocumenteerd. Bovendien met een perfect gevoel voor taal, ritme, nauwkeurigheid en  vlot vertellend. Ook nu is het geen lichtvoetig boek, soms zelfs grimmig, met passages die je soms de adem benemen, maar altijd opnieuw vermakelijk, met een gezonde dosis humor en  uitnodigend tot zelfreflectie.

De bange mens, in casu schrijft van Voss over zichzelf en dus ook in de ik-stijl is een openhartige en indringende zoektocht van de schrijver naar zichzelf en zijn relatie tot zijn partner. Hij voelt zich niet veilig. Hij beseft dat zijn leven al altijd overheerst wordt door angsten die hem verlammen, door depressies en de onmogelijkheid zich in een geborgen relatie thuis te voelen. Angst is een thema dat ons allemaal aangaat. Meer dan een miljoen Nederlanders bijvoorbeeld werden  inmiddels gediagnosticeerd met een angststoornis.

Daan Heerma van Voss heeft al zijn hele leven een bibliotheek opgebouwd met alles wat te maken heeft met angst en depressie. Dit coronatijdperk is voor hem dé gelegenheid tot diepgaand wetenschappelijk onderzoek en tijd voor zelfreflectie. 50 bladzijden in zijn boek zullen ook een overzicht worden van zijn bronnen, teksten, experimenten, onderzoekswerk, historische en filosofische naslagwerken.

Zijn verhaal begint bij zijn eigen familiegeschiedenis. Hij gaat terug naar de periode van zijn overgrootvader in Nederlands Indië, naar grootmoeders geschiedenis  en het leven van zijn moeder. Hij beschrijft met de huidige kennis van de genetica in het achterhoofd hoe angst ook hun leven determineerde en hoe ze er mee leefden. Hij onderzoekt de betekenis en de functie van angst in de menselijke geschiedenis met bijvoorbeeld filosofische inzichten van Hippocrates, Seneca, Aristoteles, over Kiekegaard, Heidegger, Foucault  en de invloed van het tijdperk van de Verlichting. Sociologisch onderzoek naar de oorsprong van angst, met ondermeer de Gentse hoogleraar Paul Verhaege die waarschuwt voor de aandoening Mania Diagnostica, oftewel diagnosedrang. Van Voss analyseert  onze moderne samenleving, van ‘solidair naar solitair’, met de erfenis van Narcissus, en de nefaste rol van sociale media. En wat brengt de medische wetenschap bij? Hoe ging Darwin om met zijn angstneurose? Inzichten over hedendaags fysisch wetenschappelijk neurologisch onderzoek, farmacologie en psychoanalytische ontdekkingen, met bijvoorbeeld de psychiatrische modellen van Freud tot Kraepelin en Panksepp. En hoe is angst geïntegreerd in de kunst? Hoe verlammend en creatief kan angst tewerk gaan. Als interviewer trekt Daan Heerma van Voss er in 2020 er een maand op uit. Over verschillende continenten laat hij getuigenissen horen over hoe angstige mensen hun leven creatief vorm geven. Hiervoor kreeg hij een verdiende reisbeurs van het Nederlands Letterenfonds.

Van Voss schrijft in deze zoektocht naar zichzelf een bijzonder rijk gelaagd verhaal. Over zijn blijvende worsteling met angst. Genuanceerd. Tegelijkertijd verlammend, hoopvol en doorleefd met de golfslag van zijn existentiële bestaan. Net zoals volgens de binominale Gauss-curve weten we allemaal wat angst betekent en bepaalt angst voor de ene mens meer dan voor de andere, in de ene periode meer dan in een andere levensfase. Hier ligt de verdienste van de schrijver: hij deelt zijn openhartige zoektocht tot een universeel werk, gedegen, en voor ons allen als normale mensen met angst tot een sprankelende hulpbron van erkenning, herkenning en ondersteuning.

Koen E., huisrecensent