Liefdesverklaring aan de Nederlandse taal

‘De taal heeft mij een enorme vrijheid gegeven, die ik elke nieuwkomer gun. Durf te praten, wil ik tegen iedereen zeggen. Door de taal hoor je erbij.’ – Mira Feticu

Wie het Nederlands met de paplepel ingegoten heeft gekregen, is zich er niet van bewust hoeveel moed en doorzettingsvermogen het vergt om je deze taal en de cultuur eigen te maken. Het resultaat is bijna nog ingrijpender dan het gevecht zelf: het verandert je identiteit en je leven.
Mira Feticu beschrijft het vallen en opstaan, de pijn en de vreugde van het nooit-voltooide proces. 

‘Mira Feticu analyseert met passie haar relatie tot de taal zoals je de facetten van een diamant onder de loep neemt. Soms is de taal een vriend, soms een vijand. Voor Mira betekent de Nederlandse taal haar bestaan. Dit boek getuigt daarvan.’ – Kader Abdolah

Ongeveer in het midden van haar 43 stukjes over taal, in het hoofdstuk ‘Taal en misbruik’, staat de van origine Roemeense schrijfster Mira Feticu stil bij het onrecht dat het Ceausescu-bewind de Roemeense taal heeft aangedaan. Veel woorden mochten niet meer gebruikt worden omdat de betekenis ervan niet strookte met de ideologie van de Partij, terwijl de dagbladen bulkten van de opgelegde terminologie. ‘Een woord maakte het verschil uit tussen vrijheid, voor zover je onder het communisme over vrijheid kon spreken en gevangenschap. Vanwege een grap kon je vast komen te zitten.’ De stelling ‘woorden doen ertoe’ was in het Roemenië van de vorige eeuw geen loze praat, zij het in de negatieve zin van het woord. Of zoals Feticu het formuleert, ‘woorden waren hun onschuld kwijt’.

‘Hoe schuldig kan een taal zijn? Misschien is schrijven in het algemeen een manier om de taal schoon te maken, te zuiveren van pijn in het algemeen. Binnen de taal blijven. De taal als refuge. Maar bestaat er een objectieve taal? Wat zou dat zijn? Een taal van losse woorden en een onschuldig alfabet? Want op het moment dat je zinnen maakt, krijgen de woorden een identiteit, kleur, en kracht.’

In “Liefdesverklaring aan de Nederlandse taal” staat Mira Feticu, schrijfster van de verbluffende roman “Al mijn vaders”, uitgebreid stil bij haar verhouding met het Nederlands, haar tweede taal na het Roemeens, en met de rol die taal speelt in haar leven. Na haar aankomst in Nederland ziet ze het achterlaten van haar moedertaal, ‘de woorden waarin je bent geboren’, niet als afstand doen van iets dat je jarenlang met je hebt meegedragen. Hoe zou je afstand kunnen doen van iets dat je gevormd heeft, dat je woorden heeft gegeven om de wereld in en rondom je te omschrijven, te beschrijven, zodat je dat wat je ziet en voelt kunt uitdrukken in een taal die je gemeenschappelijk hebt met miljoenen anderen?

Feticu beschouwt het verwerven van een nieuwe taal als het verwerven van rijkdom en tegelijk als een vorm van redding. ‘Beheersing van de taal gaat veel verder dan de voldoening dat je de taal spreekt. Als je de taal van het land waar je woont spreekt, ga je niet blind door het leven. Spreek je de taal, dan kun je bij de dokter vertellen over je gevoelens, angsten, pijnen, allergieën. Taal redt je. Letterlijk.’ In “Taal en pijn” staat een mooie beschouwing over poëzie, die nauw aansluit bij wat ze over de redding door de taal schrijft. Als ze nog maar net in Nederland woont, en de taal nog niet voldoende machtig is, leest ze ‘De idioot in het bad’ van Vasalis. Het lezen van poëzie vindt ze belangrijk, want ‘in poëzie voel je het meest dat je niet in de taal geboren bent’. ‘Op de meest pijnlijke momenten van de laatste jaren, in de meest eenzame uren, heb ik de poëzie aan mij zij gehad, alsof de poëzie een engel was doe zijn enorme vleugels om mij heen sloeg.’ Het gedicht als troost. Want ‘de pijn maakt fantastische verzen, zoals het geluk nooit zal kunnen. De pijn heeft een betere woordenschat, betere grammatica, de pijn heeft stijl.’

Deze verzameling columns is naast een lofzang op het Nederlands ook een ode aan de taal. Aan haar mogelijkheden en tekortkoming, haar helderheid en onduidelijkheid, haar ambiguïteit en eenduidigheid. Behalve dat, maakt het boek ook duidelijk dat het leren van een nieuwe taal complexer en intensiever is dan menig moedertaalspreker zich kan voorstellen. Het raakt je identiteit, je denken je doen, én het vereist een Spartaanse volharding. Die volharding heeft ervoor gezorgd dat Feticu een prachtige beschouwing over taal heeft geschreven, de Nederlandse taal, die voor haar is wat voor een bouwvakker hout, stenen en cement zijn. Ooit hoopt ze een ‘volleerd ingenieur’ te zijn en misschien zelfs een architect. Dit boek, en de vorige boeken die ze in het Nederlands schreef, laten zien dat dit laatste zeker in het verschiet ligt.

Martin Overheul

Redacteur Boekensite Gent