Scherven

Maria do Rosário Pedreira is vooral bekend als grande dame van de Portugese uitgeverswereld, waar ze sinds 1987 diverse functies heeft bekleed. Momenteel geeft ze mede leiding aan het grootste Portugese boekenconcern Leya. Maria do Rosário Pedreira schrijft over liefde – romantisch maar tegelijkertijd reflecterend aards – en over het gevoel dat rest na afloop door vertrek of dood. Het is zinnelijke poëzie, waarin strand, zee en wind personages worden. De Portugeze dichter Rui Cóias omschreef haar poëzie als ‘muzikaal-melancholisch, doordrongen van een bedaarde toon van brute schoonheid waarin, als de wind door de cipressen, gevoelens van eenzaamheid en verlatenheid waaien’.

Scherven wordt tweetalig uitgegeven en is een keuze uit haar verzamelde poëzie, en werd vertaald door Harrie Lemmens.

“Scherven – Maria do Rosário Pedreira”

Een van de mooiste en raadselachtigste woorden uit de Portugese taal is saudade. Het woord is niet te vertalen, maar er bestaan meerdere omschrijvingen van. De Bibliotheek der Nederlandse Letteren omschrijft het als ‘het bitterzoete liefdesgevoel dat ontstaat door verwijdering van de (of het) geliefde in ruimte of tijd en waarvan weemoedige, maar zoete en fijngevoelige overdenkingen het gevolg zijn’ en verwijst daarbij naar een genre poëzie dat - vaak in navolging van de Portugese dichter Camões - in de literatuur fraaie sporen heeft nagelaten. In de Nederlandstalige poëzie vind je die sporen terug in het werk van J.J. Slauerhoff, die een deel van zijn bundel “Soleares” (1932) de titel “Saudes” gaf.

De muzikale pendant van dit gevoel is de fado, de Portugese volksmuziek die tot in de diepste vezel doordrongen is van melancholie, hunkering en levensvreugde. Luister naar de afwisselend weemoedige en vaak ook blijmoedige liederen van Amalia Rodriguez, Ana Moura, Cristina Branco (die in 2000 een aantal – vertaalde –  gedichten van Slauerhoff op muziek zette) of Carminho, om maar een paar namen te noemen, en je voelt meteen wat saudade is, zelfs al begrijp je geen woord van wat ze zingen.

In de tweetalige bundel “Scherven”, een gulle greep uit het werk van de Portugese dichteres Maria do Rosário Pedreira, uitstekend vertaald en voorzien van een nawoord door Harrie Lemmens, zijn de saudade en fado nooit ver weg. De fado, volgens Lemmens, ook in de zin van fatum, ‘al datgene wat je niet zelf in de hand hebt, alles wat van enigerlei hogerhand komt, de goden of het (nood)lot’. Die typering geeft voortreffelijk weer waar het in de poëzie van Rosário Pedreira vooral om draait, wat doen wij met de liefde en wat doet de liefde met ons: ‘Ze zeiden geen van beiden iets. Ze hadden een paar nachten / samen doorgebracht in een kamer zonder uitzicht. En ook al / dachten ze het omkeerde, ze wisten niet veel meer / van elkaar dan dat’. De liefde als een ruimte die al dan niet uitzicht biedt, het is een sterk beeld dat tegelijk hoop en twijfel oproept, hunkering en afstand.

De (beeld)taal die Rosário Pedreire gebruikt is kristalhelder. Dat de lezer in de bundel naast de vertaling ook het originele gedicht kan lezen, is voor degenen die het Portugees beheersen vast en zeker een belangrijk pluspunt. De gedichten tonen zich door die helderheid heel toegankelijk, maar behouden hun mysterie, geven zich niet meteen bloot: ‘Bewaar me nu in jou als een ander geheim - / je slaap was warm, ik herinner me dat het raam van je kamer / uitzag op de lucht, de wind trok er traag aan voorbij / maar hield nooit stil’.

Die traagheid zit ook verweven in deze poëzie die zich niet laat opjagen door de waan van de dag, maar zich bij voorkeur traag laat lezen. Trage vluchtigheid, zo typeert vertaler Harrie Lemmens deze gedichten, helder en mysterieus, ‘omdat veel onuitgesproken blijft’. Daar ligt ook een groot deel van de sterkte van deze bundel, vragen beantwoorden met een vraag en niet met een antwoord. Zodat je het gedicht nog een keer leest, maar minder snel dan de vorige keer. En daarna eventueel nog iets trager. Zodat opvalt dat in elk gedicht verlangen doorklinkt naar iets dat voorbij is, nog komen moet of er nooit is geweest, zoals dat ook is in de fado. Diezelfde zinnelijkheid, een soortgelijke expressie, een gelijklopend gevoel van heimwee naar verleden en toekomst. Maar vooral die hang naar de liefde als ijkpunt voor het hart en de ziel. Al die aspecten maken van “Scherven” een bundel die doet uitzien naar meer vertaald werk van deze melancholieke brenger van de ‘trage vluchtigheid’.

Niets tussen ons kun je haast noemen.

Zo kennen we elkaar, langzaam, de voorzichtigheid

heeft zijn eigen doolhoven ontworpen. Het aanraken

van de huid gebeurt altijd voor de eerste keer. Maar als er

een deur opengaat naar de zomer zien we dezelfde dingen -

wat achter de vlakte en de rotskust ligt; het eiland,

een schaapskudde, een boot die wacht op uitvaren, een woord

dat we nooit zullen schrijven. Tussen ons

rekent de tijd zich op die manier af, langzaam.

De kleinste afwijking zouden we altijd merken.

Martin Overheul

Redacteur Boekensite Gent