Duizend ogen

Kentukis zijn de nieuwste rage. Overal ter wereld schaffen mensen ze aan, een beetje knullig gefabriceerde panda’s, draakjes of kraaien, surrogaathuisdieren die gezelschap betekenen. De koper beslist welke kentuki hij koopt, maar hij weet niet wie degene is die het via software op afstand bestuurt en meekijkt. Alsof je een zwijgende vreemdeling uitnodigt bij je te komen wonen. 
Voor Alina betekent het troost na een mislukte relatie; Emilia mist haar geëmigreerde zoon, maar heeft via de kentuki van een jonge vrouw toch het idee van huiselijkheid en contact; Enzo koopt een kentuki voor zijn zoontje maar ontwikkelt er zelf een band mee. Twaalf personages over de hele wereld voert Schweblin ten tonele.

Gevaar van oversharing en voyeurisme in onze tijd van social media worden met Schweblins kenmerkende touch of horror subtiel en overtuigend beschreven, maar het is de manier waarop ze de bijna pijnlijke kwetsbaarheid en hoop van haar personages beschrijft, die ronduit indrukwekkend is.

Samanta Schweblin (1978, Buenos Aires) studeerde aan de film- en televisieacademie. 
Haar romans Gif en Duizend ogen, en haar verhalenbundel Een mond vol vogels stonden alle drie op de long- of shortlist van de Inter national Man Booker Prize. Korte verhalen van haar hand zijn onder andere gepubliceerd in The New Yorker en Harper’s. Ze is al veelvuldig gelauwerd voor haar bescheiden, prachtige oeuvre, onder andere met de Shirley Jackson Award.

Wie herinnert zich nog de Furby? Het elektronisch pluchen speelgoeddiertje dat kon leren praten, via sensoren regeerde op aanrakingen en kon ‘slapen’. Het was een hype rond de jaren 2010 en weinig gezinnen met kinderen hadden er geen in huis. Maar veronderstel dat iemand een stapje verder zou gaan en de diertjes laten besturen door iemand die zich niet kenbaar maakt en zich op een onbekende plaats bevindt. Eng idee, niet?

Het is vanuit dit ‘wat als’ gegeven dat de Argentijnse Samantha Schweblin vertrekt voor haar fantasierijke roman ‘Duizend ogen’.

In een niet nader genoemde tijd wordt de wereld overspoeld door kentuki’s. Het is een rage zonder weerga. Duizenden pluchen diertjes zitten verspreid over alle soorten huisgezinnen wereldwijd. Op batterijen werkend, met camera’s als ogen en wieltjes die de pootjes vervangen volgen ze overal en altijd hun eigenaars. Met piepende geluidjes of krijsend geschreeuw uiten ze hun plezier of ongenoegen. De eigenaar van een kentuki, een ‘hebber’, kan zo voortdurend worden bekeken door iemand die de verbindingskaart in zijn bezit heeft, de ‘zijner’. Welk diertje je bent wordt voor een bezitter van de verbindingskaart door het lot bepaald. Of je een mol, een konijn, een kraai, een panda, een draak of een uil bent weet hij pas wanneer de verbinding tot stand is gekomen. Maar ook de koper van een kentuki weet niet wie zijn dier in feite is noch weten ze van elkaar waar ze zich ergens bevinden.

Het voyeurisme van de ene en het vrijwillig willen bekeken worden van de andere leiden tot spannende, tragische of emotionele verhalen. Schweblin weeft in deze roman een structuur van verschillende hoofdstukken met hetzelfde basisthema maar verschillende personages.

Door de kentuki’s vindt een oude vrouw in Lima, die de verbindingskaart van haar altijd afwezige zoon kreeg, een surrogaat dochter in München.  Ze is de konijn – kentuki van Eva, een nogal marginaal type met een louche type vriendje. Tot onbegrip van Emilia’s vriendin: ‘wat ik ook niet begrijp,’ zei Inès ten slotte, ‘waarom zoek je geen vriend in plaats van bij iemand anders over de vloer te kruipen?’

Alina koopt een kentuki  voor haarzelf om de verveling te verdrijven in de kunstenaarskolonie waar haar vriend aan een enorme kunstinstallatie werkt al weet ze niet wie er dan in haar privéleven zou kunnen rondsnuffelen. ‘…iemand die zich eenzaam voelde. Of een ouwe snoeper en vrouwenhater, of een perverseling, of iemand die geen Spaans sprak.’

Marvin, een moederloos kind , koopt dan weer zelf een verbindingskaart. Tot zijn grote plezier is hij de enige van zijn vrienden die een draak is en terecht komt in Noorwegen, een plaats met sneeuw.

Niet iedereen is zo blij met de gekregen knuffel. Luca in Italië moet er niets van hebben, ook al omdat zijn moeder en haar psychologe het voor hem beter vinden dan een levend huisdier. Omdat zijn ouders gescheiden zijn is zijn vader wel verplicht om de kentuki in leven te houden wanneer Luca bij hem is.

Een Kroatische oplichter vindt een manier om verbindingskaarten te verkopen aan eigenaars die plaats en eigenaar van de kentuki willen kennen . Hij heeft snel door dat mensen veel geld willen neertellen om ‘een paar uur per dag in armoe te leven, en je had er ook die betaalden om te reizen zonder uit hun huis te komen, door India te trekken zonder diarree te krijgen, of op blote voeten en in pyjama de poolwinter te leren kennen.’.  Maar evengoed slaagt deze zwendelaar er in om via een kentuki het leven van een meisje in Brazilië redden

Sommige kentuki’s chanteren hun eigenaars, worden verliefd op elkaar of op hun eigenaars, proberen een vrijheidsstrijd te organiseren of in te grijpen in het leven van hun eigenaars. De meesten blijken op de duur echte horror beesten te zijn. ‘De kraai hield op met draaien en reed recht op haar dochters af. De oudste deed een stap opzij en de jongste, in het nauw gedreven in een hoek van de woonkamer, drukte haar rug en handen tegen de muur, ging op haar tenen staan en gilde het uit van doodsangst, terwijl de kentuki keer op keer tegen haar blote benen aanstootte.’

In een wereld waarin communicatiemiddelen alsmaar meer vernuftig worden, waar iedereen wereldwijd in verbinding staat met iedereen wordt toch de eenzaamheid niet opgelost. Zelfs het hebben van een kentuki is geen oplossing. Integendeel. De hebbers van het pluchen beest zijn vrijwel machteloos. Het is niet moeilijk voor te stellen wat er kan gebeuren wanneer er ongecontroleerd in je huis kan worden rondgekeken. Alvast voor pedofielen en voyeurs zou dat een geschenk uit de hemel zijn.  Maar ook de bestuurders van de pluchen robot komen in situaties terecht waarin ze machteloos staan om hun kentuki te helpen. Door hun voorgeprogrammeerde levensduur zijn ze bovendien voor hun werking afhankelijk van het opgeladen worden door hun eigenaars.

Wat de met prijzen overladen auteur hier vooral duidelijk wil maken is het belang van menselijke communicatie. De connectie met de medemens moet vooral van onszelf komen, meer dan van techniek willen we eenzaamheid uit de wereld helpen en niet in een horror scenario terecht komen.

‘Hoe kon ze die nachtmerrie uitzetten? Ze bestudeerde het besturingsprogrammaatje en vond de rode knop, die ze zoveel andere keren niet eens had opgemerkt. WILT U DE VERBINDING VERBREKEN? Emilia klikte ‘ja’ en legde haar handen op de rotan rugleuning.’

Marianne Verschaeren, huisrecensente