Stilte heeft een eigen stem
Na Schaduwliefde en Zout van de zee komt Ruta Sepetys met Stilte heeft een eigen stem, over de Spaanse burgeroorlog. In geweldige, soepele zinnen vertelt ze over een onvergetelijke liefde tussen twee jongeren die ieder op hun eigen manier betrokken raken bij een duister geheim uit de tijd van generaal Franco.
Madrid, 1957. De Spaanse bevolking gaat gebukt onder de fascistische dictatuur van generaal Franco. Maar de rijke 18-jarige Amerikaanse Daniel, die in Madrid is om zijn moeders geboorteland te ontdekken, heeft daar geen weet van. Tot hij door fotografie – en het lot – Ana ontmoet, wier familie zwaar is getroffen door de Spaanse burgeroorlog. Terwijl Daniel en Ana zich in een onmogelijke liefde storten, legt Daniel met zijn fototoestel een van de pijnlijkste drama’s uit de geschiedenis van Spanje bloot…
Estamos más guapas con la boca cerrada – We zijn mooier met onze mond dicht.
Ruta Sepetys is de dochter van Litouwse vluchtelingen en werd in Amerika geboren. Ze schrijft vooral historische fictie en staat op de New York Time Bestseller lijst. Haar meest bekende werk is ‘Zout van de zee’ en met ‘Stilte heeft een eigen stem’ heeft ze een fijne opvolger. In deze vuistdikke roman buigt ze zich over de Spaanse burgeroorlog en de gevolgen er van.
Het eerste deel, en het meest omvangrijke, speelt zich af in het jaar 1957 in Madrid. De 18-jarige Daniel Matheson logeert met zijn ouders in het chique Castellana Hilton Madrid hotel. Zijn vader, een schatrijke oliebaron uit Dallas Texas, is hier om samen met een Amerikaanse delegatie een oliedeal te sluiten met Francisco Franco. Het zal bij Dan nog gewetensvragen oproepen om zijn vader naast een fascistische dictator te zien staan. Van zijn Spaanse moeder heeft hij perfect Spaans geleerd. Toch blijft er een kloof bestaan tussen culturen. Want al hoort zijn moeder in Dallas bij de leden van The Social Register, toch is het voor haar lastig om twee culturen vast te houden en voelt ze zich vaak ‘een boekenlegger tussen twee hoofdstukken’.
Omdat Dan’ s vader zijn zoon in het oliebedrijf wil en Dan voor zichzelf een toekomst als fotojournalist ziet loopt de verhouding tussen hen nogal stroef. ‘Hij en zijn vader kijken door verschillende lenzen’ vindt Dan.
Tijdens hun verblijf in het hotel krijgen ze Ana als hulp toegewezen. Het klikt meteen tussen Dan en Ana en hij hoopt dat ze hem kan helpen om een fotoverhaal samen te stellen over Madrid. Hoe zit het met de mensen in Spanje? Hoe is het leven onder een dictatuur? Hoe is het voor jonge mensen als schoolboeken door de regering worden gesponsord? Daar heeft hij hulp bij nodig want behalve de taal is alles in Madrid hem vreemd. Maar zo happig is Ana niet. Dit is het Spanje van Franco, iedereen verbergt iets. En Ana heeft zeker iets te verbergen. Samen met haar zus Julia en broer Rafaël zijn ze naar Madrid gekomen om er onzichtbaar te zijn. Hun ouders waren Republikeinen en werden tijdens de burgeroorlog geëxecuteerd. ‘Hun misdaad bestond niet uit een daad maar uit een ambitie – leraren die hoopten een montessorischool op te zetten met methoden op basis van de ontwikkeling van het kind in plaats van godsdienst.’. Ook nu de burgeroorlog voorbij is blijft het gevaarlijk om banden met Republikeinen te hebben. Overal loert de Guardia Civil (lakleren mannen met lakleren zielen) die vermoordt wie verkeerde vragen stelt.
Stilaan groeit het vertrouwen tussen Ana en Dan en hij komt op het spoor van de regelrechte kinderhandel die onder het bewind van Franco plaatsvindt. Baby’s en jonge kinderen worden bij hun ouders weggehaald of ronduit gestolen met de hulp van de Katholieke Kerk. ‘Als van de ouders of grootouders van het kind bekend is dat ze Spaanse Republikeinen waren, degenen die tijdens de oorlog tegen Franco in verzet kwamen, moet het kind worden hervormd en heropgevoed tot een redelijk mens.’
Naast Ana en Dan zijn er nog een hele rits nevenfiguren die een belangrijke rol spelen in het verhaal. Rafaël, Ana’s oudere broer die als straf voor zijn ouders politieke overtuiging als vijfjarig jongetje werd opgesloten in één van de vreselijke hervormingstehuizen voor jongens. Zijn vriend Fuga die met hem vlucht en uit alle macht probeert om matador te worden. Julia, de oudste zus die alles doet wat in haar vermogen ligt om het gezin bij elkaar te houden. Er is Puri, een nichtje van Ana. Ze heeft zeer katholieke ouders maar toch zit ze vol vragen en twijfels bij haar werk in het weeshuis. Vragen die ze niet mag stellen want die zijn ‘een belediging van haar leider en haar land.’.
Veel hulp bij het fotograferen krijgt Dan van Ben, een journalist bij de New York Herald Tribune in Madrid, en van Miguel Mendoza die als plaatselijk fotograaf de foto’s ontwikkelt en Dan helpt met het samenstellen van zijn portofolio.
Het tweede, kortere deel van de roman speelt in Dallas, Texas in 1975 en in Madrid in 1976. Alles komt hier weer samen omdat het adoptief zusje van Dan haar geboortestad wil zien. Het boek is in dit tweede deel minder sterk en dat is jammer want het verhaal verdient een sterker einde.
Tussen de korte hoofdstukken staan vaak officiële documenten of uittreksels ervan. Brieven of verslagen van ambassades of consulaten, stukken uit interviews of documenten uit de archieven van een krant maken het historisch gehalte groter. De taal waarin dit verhaal is geschreven is niet moeilijk en het is duidelijk waarom deze schrijfster ook gekend staat als een cross-over auteur. Zeker doordat dit tragische gevolg van de Spaanse burgeroorlog door de ogen van jonge mensen wordt vertelt is deze roman zowel door volwassenen als door de oudste adolescenten te lezen. En het is zeker van belang dat jonge mensen dit deel van de Spaanse burgeroorlog leren kennen. ‘Er bestaat een categorie onzegbare dingen, een donkere lade waar onuitspreekbare waarheden in ballingschap leven.’, dixit Julia.
Tussen de jaren 1940 en 1990 zouden er naar schatting 300.000 baby's gestolen zijn. Pas op 26 juni 2018 kon in Madrid Inés Madrigal een proces beginnen tegen een gynaecoloog die ervan verdacht werd haar te hebben weggehaald bij haar biologische moeder. Het is dus zeker nodig dat dit smartelijk gebeuren uit de recente geschiedenis van Europa blijvend wordt onderzocht en verhaalt want waarheid verbreekt de keten van de stilte.
Marianne Verschaeren, huisrecensente