Wolgakinderen

Jakob Bach leidt een eenvoudig leven als dorpsonderwijzer in het dorp Gnadenthal, een afgesloten samenleving van Duitse kolonisten in de weidse steppe langs de Wolga. Zijn leven verandert wanneer hem gevraagd wordt Klara, een boerendochter aan de andere oever, Duits te leren en hij op slag verliefd op haar wordt. Hun liefde kan echter niet ontsnappen aan de revolutie en de burgeroorlog: plunderende bandieten verkrachten Klara. Wanneer zij de geboorte van haar dochter niet overleeft, verliest Bach voorgoed zijn spraakvermogen. Hoe kan hij, stom en helemaal alleen, het pasgeboren kind tegen de buitenwereld beschermen?

Tegen de achtergrond van de Russische geschiedenis, met de hongersnood van 1933, de Stalin-terreur en de deportatie van de Wolga-Duitsers in 1940, creëert Guzel Jachina een bijzondere wereld vol levensechte mensen en onverwachte ontwikkelingen.

Achtergrond is de Burgeroorlog in 1918-1919 die aan de benedenloop van het Wolgagebied tussen Duitsland en het Rode leger werd uitgevochten. Plaats is de Duitse kolonies die er gevestigd waren, kolonisten die in kolchozen terecht kwamen en de daarmee gepaard gaande gevolgen als hongersnood, deportaties en uitroeiingen.  

De geschiedenis in het boek beschouwt het leven van een onderwijzer, Jacob Bach, tot de periode van de eerste wereldoorlog onder Stalin waarbij de streek in een genadeloze propagandaslag terecht kwam tussen de Nazi’s en de communisten. Achteraan het boek staan een reeks geschiedkundige feiten, data en gebeurtenissen. Wie ze leest kan haast geen woord meer zeggen. Je wordt er stil van. Zo overkomt ook het hoofdpersonage, de onderwijzer, die als stille intellectueel van Goethe houdt, letterlijk stom wordt van wat er gebeurt, als kluizenaar lang weet te overleven maar tenslotte door een stom toeval toch door het regime wordt opgepakt. 

Het boek is geschreven  als een prozaïsch sprookje maar dan wel een van de meest noodlottige en droevigste in zijn soort, poëtisch, maar vreselijk levensecht. Romantische prachtige landschapsbeschrijvingen, dichterlijke vertellingen over het harde boerenleven in de Duitse koloniën vormen het  contrast met de harde feiten van de historische context die absoluut nefast bleek waarbij de streek moordend verwoest werd. Vooral het laatste deel is bijzonder beklemmend. Jacob Bach wordt opgepakt en droomt dat hij ten onder gaat in de koude Wolgarivier. Verdrinkend ziet hij als vissen de mensen die hij gekend heeft voorbij zweven:  Anna, zijn dochter die hij in een hervormingsinstelling heeft moeten achterlaten, de ongekende boerenoogsten, standbeelden van de ‘leiders’, de kolchozenleider Hoffmann die ook vermoord werd, de vele lichamen van kleine kinderen, mannen en vrouwen, Kirgizische strijders, zijn eigen rossige gezicht en de veerman Kasjar. Allemaal figuren die tijdens zijn leven vernietigd werden. 

Guzel Jachina, geboren 1977, is schrijver en filmmaker van Tartaarse afkomst. Haar debuutroman, ‘Zulajka opent haar ogen’ was in Rusland  een grootse literaire gebeurtenis. Ze werd veelvuldig bekroond en stond op de shortlist van de Russische Booker Prize.  Wezenlijk schrijft ze over eenvoudige boeren onder Stalins schrikbewind. Ze weet in een meesterlijk poëtische taal de meest gruwelijke historische gebeurtenissen te vatten en kan zo, in een overigens traditionele Russische stijl , een groot hedendaags publiek te bereiken. 

Koen E., gastrecensie