Vrije woorden

‘Vrije woorden’ is een onvergetelijke roman gebaseerd op historische feiten.
Brussel, 1943. De stad is in handen van de nazi’s, maar het verzet broeit. Het Front de l’Indépendance geeft een onafhankelijke krant uit onder leiding van journalist Marc Aubrion. Zijn team is een onwaarschijnlijk stel helden: een 12-jarige straatrat, een schimmige saboteur, een professor die te veel weet, een clandestiene schrijver. Als de SS hen oppakt en opdraagt nazipropaganda te schrijven, plannen Aubrion en zijn team de ultieme verzetsdaad: onder de neus van de nazi’s een verzetskrant drukken. Deze mensen zijn bereid te sterven voor het vrije woord – en ze hebben achttien dagen de tijd om het klaar te spelen… 

‘Vrije woorden’ van E.R. Ramzipoor is net zo’n pageturner als ‘Alleen hij’ van Andrew Gross; net zo atmosferisch als ‘De boekendief’ van Markus Zusak en een ontluisterend portret van een oorlogsdaad zoals ‘Ik ontsnapte uit Auschwitz’ van Vrba.

“Dit is een verhaal over de schepsels die in onze dromen leven, de gastromancer en de dibboek; een onzinverhaal, zie je. Het gaat over dromers, over kinderen, en over wat er met ons gebeurd in oorlogstijd.”

Wanneer tijdens de Duitse bezetting de kranten in handen vallen van de onderdrukker duurt het niet lang of er verschijnen ondergrondse oorlogskranten. Waar vrijheden worden beknot daar groeit verzet. In het Brusselse komt de pro – Duitse krant Le Soir uit. Als tegenwicht drukt het Front de l’indépendance La Libre Belgique. Geschreven door vaak ondergedoken journalisten en gedrukt in illegale drukkerijen. Want al waren veel redacteuren door de Duitsers opgepakt en weggevoerd of vermoord en werden boekhandels en drukkerijen vernield, ideeën zijn veel moeilijker te verbranden. Elk woord dat wordt geschreven en gelezen is propaganda voor de ene of de andere. Mannen en vrouwen in het verzet waren geen tot de tanden gewapende Rambo’s maar “veelal gewone burgers, leraren en huisvrouwen, winkeliers en bouwvakkers die als spookgestalten uit legenden en sprookjes hun werk deden. Ze hadden ook niéts kunnen doen, deden in plaats daarvan álles.”.

We schrijven 1943 en vier leden van het Front de l’indépendance worden door Gestapo Grüppenführer August Wolff gearresteerd. Een schrijver, een journalist, een hoer en een professor. Allemaal op de één of andere manier een buitenbeentje. Ze krijgen de keuze. Óf meewerken om via La Libre Belgique zwarte propaganda te verspreiden, óf afgevoerd worden naar het Fort van Breendonk om daar te worden geëxecuteerd. Geen gemakkelijke vraag want hoe ethisch is het om voor de bezetter te werken om je eigen vel te redden. Tot verbijstering van de anderen zegt Marc Aubrion dat ze het zullen doen. Ze zullen in de stijl van La Libre Belgique artikelen schrijven die er moeten voor zorgen dat de Brusselaars en bij uitbreiding alle Belgen de op komst zijnde geallieerden als monsters gaan zien.

En zo plannen ze onder het oog van de SS de ultieme verzetsdaad. Terwijl ze lijken te werken aan de zwarte propaganda voor de SS willen ze een pastiche drukken, een parodie op Le Soir, een krant die één keer de Duitsers in hun hemd zal zetten. En ze hebben daar precies 18 dagen de tijd voor.

De herinneringen van Helene zijn het kader voor deze historische thriller. Als 12-jarig meisje dat als krantenjongen vermomd de oorlog probeert te overleven komt ze in aanraking met Marc Aubrion. Een flamboyante en brutale journalist die haar inschakelt in het verzet. Als een vaak stille toeschouwer in een hoekje van de drukkerij ziet ze hoe ingewikkeld het leven van de anderen is. De Joodse David Spiegelman, met het ongelooflijke talent om ieders stijl en geschrift na te maken staat in een onmogelijke spreidstand tussen de SS waarvoor hij gedwongen wordt te werken en zijn hulp aan de illegale krant. Victor Martin die na een bezoek aan Auschwitz voor altijd beschadigd is. De mysterieuze schrijver Mullier en Lada Tarcovitsj, een prostituee met een enorm smokkelnetwerk. Een strijd van David tegen Goliath. Het is een race tegen de klok om de vrijheid van het woord veilig te stellen.

Ramzipoor kwam dit verhaal op het spoor toen ze onderzoek deed naar ondergrondse literatuur tijdens de oorlog. Gemakkelijk maakt ze het haar lezers niet. Het boek springt van het ene personage naar het andere terwijl de dagen aftellen. Er zitten verhalen in verhalen en dat maakt het dikwijls verwarrend. Haar vaak té overdadige taal, soms op het barokke af zal niet iedereen bekoren maar spannend en waar gebeurd is dit boek wél. Dit bijzondere verhaal, 50.000 kranten die onder de ogen van de bezetter worden gedrukt en verspreid, een krant die op een humoristische manier de spot drijft met de bezetter en met humor en ‘zwanze’ de Duitsers belachelijk maakt en collaborateurs door de mangel haalt, het is zeker een verhaal dat de moeite waard is om te vertellen. Al was het enkel maar als eerbetoon aan de mannen en vrouwen die met gevaar voor eigen leven dit huzarenstuk hebben waargemaakt. Maar in essentie doen ze met Le Faux Soir net hetzelfde als de Duitsers met Le Soir doen, de publieke opinie beïnvloeden. Vraag is of de ene leugen meer of minder moreel te verantwoorden valt dan de andere?

Marianne Verschaeren, gastrecensie