Het eerste transport Het waargebeurde verhaal van 999 meisjes in Auschwitz
‘Het eerste transport’ van Heather Macadam is het waargebeurde verhaal van 999 joodse meisjes, die tijdens de Tweede Wereldoorlog in Auschwitz tewerkgesteld werden.
Op 25 maart 1942 ontvangen bijna duizend joodse meisjes uit Poprad, Slowakijke, een oproep om te komen werken voor de overheid. Ze melden zich op het station in hun beste kleren, trots dat ze zich nuttig kunnen maken voor hun land. In plaats daarvan worden ze naar Auschwitz gestuurd. Slechts enkelen keren terug.
Heather Macadam deed jarenlang nauwgezet onderzoek naar de meisjes van het eerste officiële Auschwitz-transport. Zo ontrukte ze hun verhaal aan de vergetelheid en bracht hun hiermee een laatste eerbetoon. Hiervoor ontving zij een Yad Vashem-onderscheiding.
Op 25 maart 1942, Slowakije is dan al drie jaar bezet door Duitse troepen, stuurt de collaborerende regering een ‘uitnodiging’ naar 999 joodse meisjes uit Poprad, een stad aan de voet van het Tatragebergte, om ‘te komen werken voor de overheid’. Opmerkelijk is dat het overgrote deel van die meisjes noch hun ouders geen gevaar zien achter die oproep en zich met enige trots melden aan het plaatselijke station, verheugd dat zij uitverkoren zijn voor zo’n belangrijke opdracht. De ouders die wél vermoeden dat die uitnodiging minder rooskleurig is dan de overheid wil doen geloven, doen alle moeite om de vrijstelling van arbeid voor hun dochters te regelen. Als ze op dat moment hadden geweten dat dit plan allang met de bezetter was bekokstoofd en dat de overheid de bezetter 500 Reichsmark per hoofd betaalt voor het transport naar Auschwitz, zouden ze beseffen dat hun inspanningen al bij voorbaat tevergeefs zijn. In dat geval hadden ze hun dochters allicht terecht aangespoord om onder te duiken.
Met die oproep begint voor de 999 meisjes een barre tocht die zal eindigen in het uitroeiingskamp Auschwitz, dat op dat moment nog min of meer in de stijgers staat en zal uitgroeien tot een van de gruwelijkste oorden die de wereld ooit heeft gekend. In “Het eerste transport” staat de Amerikaanse schrijfster Heather Macadam uitgebreid stil bij de voorbereiding van dit perfide plan, de uitvoering ervan, de weg die de 999 afleggen en de ellende die ze gedurende hun verblijf in het kamp doorstaan. Al is de term doorstaan wellicht niet juist gekozen, want de meerderheid van de meisjes zal de talloze ontberingen niet overleven. Macadam baseert zich daarbij op een indrukwekkende hoeveelheid documenten, boeken, ooggetuigenverslagen en gesprekken. Daarnaast pluisde ze tal van archieven uit om uiteindelijk met een boek op de proppen te komen dat zich nog het best laat omschrijven als een ferme trap onder de kont van ons collectieve geweten.
Macadam probeert elk van de 999 misleide meisjes (het waarom van dat aantal laat ik in het midden, Macadam legt dat namelijk perfect uit) eer aan te doen in dit boek, een al bij al best hachelijke onderneming waarin ze uiteindelijk toch slaagt. Niet omdat ze het treurige lot van elk van hen individueel belicht, maar omdat uit haar tekst een bijna grenzeloze empathie en betrokkenheid met al die meisjes tevoorschijn komt zonder de allures te vertonen van een hagiografie. Macadam beschrijft de lotgevallen van haar onfortuinlijke protagonisten doorgaans met respectvolle afstand, genoeg om zich te verwonderen over hun argeloosheid (als ze in Auschwitz aankomen, denken heel wat meisjes nog steeds dat ze ingezet zullen worden voor de Slovaakse overheid) én ook stil te staan bij het opportunisme van sommigen (onder andere over het aanknopen van een relatie van één van hen met een Duitse soldaat). Maar ook dan is haar sympathie met de meisjes bijna voelbaar. Dat haar fantasie en emotionele betrokkenheid onderweg al eens de overhand nemen, stoort daarom ook niet. Het zet de naïviteit van de slachtoffers – zowel de vele dode als de weinige levende – eigenlijk nóg scherper in het daglicht.
“Het eerste transport” is een zeer leesbaar maar uiterst navrant boek over een periode die volgens sommige lieden zo snel mogelijk vergeten moet worden. Sterker nog, die door holocaustontkenners en andere rabiate leugenaars beschouwd wordt als een internationaal complot van de joodse lobby. Dat zij dwalen, wordt hier eens te meer bewezen.
Martin Overheul
Redacteur Boekensite Gent