Inventaris van enkele verliezen

Altijd ontbreekt er iets. Het oog ziet, het verstand vult aan: brokstukken veranderen in bouwwerken, de daden van de doden komen tot leven, heerlijker en volmaakter dan ze ooit zijn geweest. Een boek over de aantrekkingskracht van leegtes, de volmaaktheid van het fragment, de aanwezigheid van wat verloren is gegaan en over de onvergankelijke kracht van het verhaal.

Hoe zorg je er voor dat dingen die verdwijnen niet vergaan, hoe hou je de dood tegen? En wat is er nodig om het vergeten niet te laten doorgaan, dat blinde vlekken niet ontstaan? Waarom willen we terug vinden wat verloren was?

‘Het schijnt tot de rationeel nauwelijks begrijpelijke eigenschappen van de westerse mens te behoren dat hij het verlorene hoger aanslaat dan het nog bestaande, anders valt de merkwaardige fascinatie die sindsdien van de Tasmaanse tijger uitgaat niet te verklaren.’, citeert de schrijfster een Heidelbergse hoogleraar zoölogie in aanloop naar het verhaal van de Kaspische tijger dat zich afspeelt in het Oude Rome.

In twaalf verhalen vult de auteur in wat had kunnen zijn. Met het oog ziet men, met verstand en fantasie vult men aan wat verdwenen is. De titel geeft het al weg, met een mix van wetenschappelijke feiten en in een prachtige taal geschreven proza wordt hier wat verdwenen was weer terug gebracht, wat vernield werd weer hersteld, wat dood was weer tot leven gewekt. Het mogelijke is een enorme voedingsbodem voor verhalen.

Feiten worden met magie verweven. Is het verdwenen eiland Tuanaki in de Zuidelijke Cookeilanden het verloren paradijs? De toverachtige naam alleen al klinkt als een herinnering ‘maar voornamelijk aan de merkwaardige tijding die over de bewoners van dit eiland wist te berichten dat het fenomeen ‘vechten’ hun geheel onbekend was en dat het woord ‘oorlog’ in geen van zijn onaangename nuances gangbaar was geweest.’ Bij monsters en vreemde wezens zit er meer achter dan op het eerste zicht lijkt. ‘Waren de draken misschien toch verbleekte weerspiegelingen van vroegere ervaringen, resten van lang vervlogen tijden?’ vraagt Schalansky die hier zelf de verteller is zich af in Guerickes eenhoorn. Misschien dienen ze enkel om de blinde vlek van onze angsten te verbergen.

Ruïnes en brokstukken worden hersteld en terug in ere hersteld in Villa Sacchetti door de Franse schilder en tuinarchitect Hubert Robert. Doordat fictie en werkelijkheid door elkaar lopen vergeet ik wel eens dat ik een verhaal aan het lezen ben. Spannend. ‘Het heden is niet meer dan een toekomstig verleden’, zegt Robert en datzelfde thema wordt verder uitgewerkt in het deeltje over Kinaus selenografieën.

Dat taal een belangrijke plaats krijgt in deze roman mag geen verbazing wekken. Over de dichtkunst in Sappho’s liefdesliederen: ‘Zoals we weten is het fragment, de oneindige belofte van de romantiek, nog altijd het invloedrijke ideaal van de moderne tijd, en de dichtkunst is sindsdien als geen ander genre verbonden met de veelzeggende leegte, met de projecties voedende witte ruimte.’.

Met een ongelooflijk gevoel voor detail wordt de schoonheid van het kleine weergegeven in Haven van Greifswald waar de natuur centraal staat.

Perspectief is telkens anders en verrassend. In der Knabe in Blau is het zowaar Greta Garbo die het verhaal vertelt, terwijl Encyclopedie in het bos pas op het einde een volledige monoloog in het hoofd van de verteller blijkt te zijn.

Een roman die loopt door alle eeuwen heen, verspreid is over de ganse wereldbol en gevat in 12 verhalen, net zoveel als er maanden zijn in een voorbij gegane jaar. Verhalen waarvan sommigen lezen als een essay en anderen als een avonturenverhaal maar welke stijl er ook wordt gebruikt, vervelen doen ze nooit.

De prachtige vormgeving van het boek, en hier is de ontwerpster Schalansky aan het werk, geeft een extra dimensie aan deze uitgave. En niet alleen de schitterende cover. Elk verhaal vangt aan met een zwarte pagina. Anders dan bij ‘’Zwerm’ van Peter Verhelst in wiens boek dit procedé ook wordt toegepast zit in Schalansky’s zwarte pagina’s een tekening verborgen. Enkel zichtbaar bij feller licht. Dit verdwijnen/zichtbaar maken sluit mooi aan bij het motief van het boek

De twee pagina’s van de opmerking vooraf zijn zo intrigerend dat je onmogelijk niét kan beginnen met lezen.

'Tijdens het werken aan dit boek verbrandde de ruimtesonde Cassini in de atmosfeer van Saturnus; sloeg de Marslander Schiaparelli te pletter op het roestige rotslandschap van de planeet die hij had moeten onderzoeken; verdween een Boeing 777 spoorloos op weg van Kuala Lumpur naar Beijing; werden in Palmyra de tweeduizend jaar oude tempels van Bel en Baal – Shamin, de voorgevel van het Romeinse theater, van de triomfboog, de tetrapylon en delen van de zuilenstraat opgeblazen...'

Koop dit boek, leen het, huur het of neem het mee uit de boekenkast van vrienden en je krijgt een paar uur extreem leesplezier.

Marianne Verschaeren, gastrecensie