Daens
Daens is het verhaal van de strijd van een eenling tegen de machtige katholieke kerk. Daens was een briljante geest, maar ook wispelturig en vaak ondoorgrondelijk. Hij gruwt van de kleurloze armoede van de arbeiders en het goedbedoelde maar achterhaalde paternalisme van de Kerk. Hij is betrokken bij de christendemocratie en de oprichting van de Christene Volkspartij. Onverwacht wordt Daens zeer populair en verwerft hij een plaats in het parlement. Het gevecht met de kerkelijke overheid en zijn politieke tegenstanders breekt dan los. Uiteindelijk wordt hij door de bisschop van Gent naar de paus gestuurd waar hij een bedekte waarschuwing krijgt dat hij de politiek beter kan verlaten. Maar Daens is stijfkoppig. Hij weigert op de aanmaning in te gaan, krijgt nog tientallen sancties en wordt uiteindelijk in 1899 uit zijn priesterambt ontzet. Zes jaar later volgt de officiële veroordeling door het Vaticaan.
In 1907 sterft hij. Totaal verbitterd en ontgoocheld, bekneld geraakt tussen zijn sociaal-politieke bewogenheid en het priesterschap.
Frans-Jos Verdoodt was hoogleraar, hoofdredacteur van Wetenschappelijke Tijdingen en stichter en directeur van het Archief en Onderzoekscentrum van de Nationale bewegingen.
Frans-Jos Verdoodt studeerde sociaal recht, taalkunde en didactiek, later nog geschiedenis aan de Universiteit Gent. Hij doctoreerde met een proefschrift over de kerk en het Daesisme en werd doctor in de Letteren en Wijsbegeerte aan de afdeling Hedendaagse Geschiedenis.
Dit boek, ‘Daens'', is gebaseerd op zijn oorspronkelijke proefschrift uit 1988, getiteld “Kerk en Christendemocratie’. Deze uitgave is stilistisch en inhoudelijk mogelijks iets toegankelijker, alhoewel het voor een gewone leek als ik, een ongelooflijk gedetailleerd en indrukwekkend encyclopedisch werk blijft.
Deze prille geschiedenis van de Belgische politieke Katholieke Beweging is gesitueerd tussen de jaren 1890 en 1907, de eerste woelige jaren rond het algemeen meervoudige stemrecht in 1894 en een verdeelde samenleving rond de ‘Sociale Kwestie’, die het gevolg was van de industriële ontwikkelingen in de stedelijke gebieden en crisissen in de landbouw. Het klassenstelsel kwam ter discussie, de principes van scheiding tussen kerk en staat vonden ingang, er ontstond een nieuw proletariaat, onrustbarende armoede, en vooral verschillende visies hoe gerechtigheid en sociale vrede in een nieuwe toekomst vorm zouden krijgen. Naast het heersende katholieke blok en de liberale rechterzijde was er ook de sterke opkomst van het socialisme, dat volgens de bourgeoisie ten allen prijze diende bestreden te worden.
De ‘Daensmythe’ werd pas echt internationaal toen in 1992 de film Daens van Stijn Coninx op het grote scherm verscheen. Maar het geromantiseerde beeld van de sociale held in de film beantwoordt maar zeer ten dele aan de reële, historische Daens. Uit het boek blijkt dat de priester geenszins die performante, robuuste, sociaal-politieke figuur was die als eenzaat een gevecht aanging tegen de ellende van het Vlaamse volk. Wel was het zo dat de radicale christendemocraten waartoe de priester behoorde als beweging die confrontatie aanging met de sociale werkelijkheid. De inbreng van Adolf Daens zelf blijkt historisch van een andere orde: hij verschijnt in dit werk als een ware dramatis personae, intellectueel zeer begaafd en jezuïet, voluntaristisch maar met een weinig succesvolle loopbaan als kerkelijk ambtenaar, die zich rehabiliteerde als opstandige controversiële priester tot een populaire boegbeeld van een beweging van opstandige leken die inderdaad in een scherp dagelijks conflict leefden met geestelijke en burgerlijke overheden. Frans-Jan Verdoodt toont in het boek aan dat de priester uiteindelijk menselijk en politiek ten onder ging in een disciplinair kerkrechterlijk proces waarin hij in feite van meet af aan kansloos was om een geslaagd politicus, laat staan het boegbeeld van de christendemocratie in Vlaanderen te worden.
Verdoodt zijn studie is verbazingwekkend. Hij onderzocht van maand tot maand alle relevante gebeurtenissen, contacten, invloeden, relaties, maatschappelijke bewegingen die zich tijdens het politieke leven van priester Daens voordeden. Hiermee schept hij vooral een beeld dat ook vandaag bijzonder herkenbaar en betreurenswaardig actueel en destructief is: rond de rol van het koningshuis, toen in de persoon van Leopold twee, de invloed van het conservatieve Belgische episcopaat, verpersoonlijkt in de figuur van Stillemans, de rol van nog steeds dezelfde hoog adellijke klasse, bijvoorbeeld De Merode’s of de Betune’s , de hoogste clerus, en vooral schrijnend, de nog evenzeer aanwezige arrogantie, verdeeldheid, postjespakkerij, na-ijver en bestuurlijke onkunde ten gevolge van verdeeldheid en persoonlijke ambities binnen de eigen katholieke rangen, in het geval van Daens verpersoonlijkt in de levenslange vete in het kiesdistrict Aalst en in het parlement met Charles Woeste.
‘Daens’ is geen gemakkelijk boek. Geschiedkundig een belangrijk werk. Het schept een genuanceerd beeld over de eerste jaren van onze christendemocratie, het Daensisme als progressieve strekking met haar bekommernis voor de Vlaamse cultuur, gerechtigheid in de sociale kwesties, maar laten onze politici van vandaag het toch ook lezen, zodat we morgen niet opnieuw in de krant moeten lezen dat ‘Bezien’ het voor gezien houdt, naar zijn zeggen omwille van het politieke hedendaagse theater. De periode Daens is er een uitmuntend voorbeeld van.
Koen E., gastrecensie