De boekhandel van Teheran

De boekhandel van Teheran van Marjan Kamali is een krachtig liefdesverhaal over verlies, troost en de speling van het lot. Romeo & Julia in Teheran van de jaren vijftig. Voor de lezers van De bijenhouder van Aleppo en De vliegeraar.

Teheran, 1953. Roya brengt de uren na school graag door in de boekhandel van meneer Fakhri, die vol staat met boeken, pennen, inktpotjes en schrijfpapier. De kasten met literatuur en poëzie oefenen de grootste aantrekkingskracht op haar uit. Wanneer Roya op een dag een andere jonge klant ziet, Bahman, is het liefde op het eerste gezicht. Roya heeft met Bahman afgesproken op een plein, om samen naar een huwelijksloket te gaan, maar op de bewuste dag wordt er een coup gepleegd die Iran voor altijd zal veranderen. In de chaos komt Bahman niet opdagen. Wekenlang zoekt Roya hem, maar het mag niet baten. Tot bijna veertig jaar later, wanneer Roya door een speling van het lot eindelijk de kans krijgt om Bahman de vragen te stellen die haar al die tijd achtervolgd hebben.

“Ieders lot staat van bij de geboorte op zijn voorhoofd geschreven.”

In het Teheran van 1953 ontmoet Roya op een dag de als een wervelwind verschijnende Bahman in de boekhandel van de rustige meneer Fakhri.

De stad borrelt op dat moment van de politieke onrust. De strijd tussen de aanhangers van de sociaal en democratisch denkende premier Mossadegh en de supporters van de door Amerikanen en Britten gesteunde Sjah woedt in volle kracht. Alles draait om het bezit van de olievelden.

Tussen de rustige Roya en de politieke activist Bahman is het liefde op het eerste gezicht.

“De jongen was alweer bijna de deur uit toen hij zich omdraaide. Om meneer Fakhri te bedanken, dacht ze. Maar in plaats daarvan keek hij haar recht aan. Zijn ogen stonden vrolijk en hoopvol. ‘Wat een geluk dat ik je heb ontmoet,’ zei hij. En toen liep hij de winkel uit. Meneer Fakhri en Roya bleven daar zwijgend staan en Roya had het gevoel alsof er een wervelwind door de winkel had geraasd.” Ze beseft meteen dat deze ontmoeting niet meer ongedaan kan worden gemaakt, niet meer kan worden teruggedraaid. En al komt Roya uit een progressief gezin (haar vader zet onderwijs heel hoog op de agenda en noemt zijn dochters steevast de nieuwe Marie Curie en Helen Keller) toch is omgaan met jongens voor een zeventienjarige niet zo evident in Teheran. Verliefden vinden echter vele wegen en uiteindelijk beslissen ze om samen naar het huwelijksbureau te gaan. Wanneer Roya op de afgesproken plaats staat wordt ze daar verrast door een menigte demonstranten. Net op die dag wordt een coup gepleegd, een coup die niet alleen Iran maar ook haar leven zal veranderen. Weken zoekt ze naar Bahman, de jongen ‘die niet kon thuis blijven toekijken hoe de Sjah en de buitenlandse bedrijven de macht grijpen.’ Toch krijgt dit verlies haar niet op de knieën en samen met haar zus vertrekt ze naar Californië om daar te gaan studeren. Haar nieuwe leven met zijn up ’s en down’s kabbelt voort tot ze zestig jaar later onverwacht de kans krijgt om eindelijk een antwoord te vinden op het waarom Bahman destijds niet op de afspraak verscheen.

Toeval en lotsbestemming zijn de rode draad doorheen deze roman. En wat heel gemakkelijk zou kunnen verzanden in een klef en zeemzoeterig liefdesverhaal wordt mooi opgevangen door de politieke en sociale achtergrond die voortdurend in het boek aanwezig is. ‘Ze maakte zich zorgen over een land waar door de overheid betaalde criminelen een tiener in een menigte konden aftuigen.’, aldus Roya wanneer ze ziet dat de geheime politie van de Sjah een demonstrant afranselt.

Het verschil tussen de verschillende sociale klassen is nog duidelijk aanwezig in het Teheran van 1953. Er zijn de meer traditioneel gerichte inwoners die niets ophebben met de modern geklede jonge vrouwen maar ook steeds meer jonge mensen die hopen dat de democratie die premier Mossadegh probeert in te stellen zal zorgen voor het verdwijnen van het klassenverschil. Er is het verstikkende sociale keurslijf waarin jonge vrouwen zich moeten schikken zelfs al hebben ze zulke ruimdenkende ouders als Roya. Steeds meer mensen gaan naar Europees voorbeeld meer belang hechten aan geld en bezit. Net als de moeder van Bahman die voor haar zoon een rijk huwelijk en een carrière bij één van de oliebedrijven droomt. “Ja, ze hadden een bank. Dat was het helemaal, ze hadden westers meubilair.”.

Marjan Kamali die zelf in Amerika studeerde en tegenwoordig in Boston woont, had zelf vaak last van een gevoel van ’immigrant guilt’ en heeft die gevoelens mooi geprojecteerd op Roya. Het gevoel van gelukkig te moéten zijn omdat zij kansen krijgt die haar in het door oorlog geteisterde Iran achtergebleven vriendinnen nooit zullen hebben.

Bij elk personage in het boek heeft een toevallige ontmoeting of een tussenkomst van het lot verregaande gevolgen. Bahman ‘de jongen die de wereld ging veranderen’ ziet op het einde van zijn leven dat het toch niet helemaal volgens plan is verlopen. Roya wiens droom door een coup aan diggelen wordt geslagen en meneer Fakhri die in zijn jeugd een fout maakt en daar later zwaar moet voor betalen.

Een ontroerende, zeer vlot lezende roman over verlies, een levenslange liefde, troost vinden en de chaotische wegen van het lot

“omdat het leven er soms anders over beslist en niets overlaat van onze dromen, plannen en idealen.”

Marianne Verschaeren, gastrecensie