De meester en Margarita
De duivel en zijn handlangers overvallen Moskou. Het moet tussen 1925 en 1940 zijn. De stad is in paniek: willekeurige mensen worden plotseling krankzinnig of onthoofd, veranderen in vampiers of verdwijnen op mysterieuze wijze. Nog voor de komst van de duivel heeft de 'meester' een roman geschreven over Pontius Pilatus, de Romeinse stadhouder die na de kruisiging van Christus zijn handen in onschuld waste. Hoewel zijn boek niet mag verschijnen, wordt hij in de kranten tóch van 'pilatisme' beschuldigd. Zijn geliefde, Margarita, vindt dat hij zich tegen die onrechtvaardigheid moet verzetten maar nog voor hij dat kan overwegen wordt hij gearresteerd en opgesloten in een gekkenhuis.
Margarita, die haar geliefde wil redden, ontmoet het duivelse gezelschap, sluit zich daarbij aan en verandert in een heks. De duivel zelf raakt zo van haar onder de indruk dat hij haar wens vervult. Aan het lijfelijk bestaan van de geliefden komt een eind, zij verlaten Moskou spoorslags door het luchtruim en vinden onderdak in een bescheiden huisje op het platteland waar zij 'voor de rest van de eeuwigheid' mogen blijven.
Michael Boelgakov (1891 - 1940) heeft van 1928 tot vlak voor zijn dood aan De meester en Margarita gewerkt, de periode waarin Rusland door Stalin werd omgevormd tot een communistische terreurstaat. Pas in 1967 verscheen in Moskou een zwaar gecensureerde versie ervan. De eerste vertalingen van deze 'corrupte' tekst zorgden voor een wereldwijde literaire sensatie. Deze uitgave in onze Russische Bibliotheek bevat de complete, ongecensureerde tekst van Boelgakovs satirische en tragikomische huzarenstuk, in de meesterlijke vertaling van Marko Fondse en Aai Prins. Tegenwoordig geldt De meester en Margarita als een van de belangrijkste romans uit de 20ste-eeuwse wereldliteratuur.
‘De meester en Margarita’ werd door Boelgakov geschreven in het Russische door Stalin beheerste politieke en literaire tijdperk. Het boek werd een cultroman, toen vele jaren na de dood van de schrijver, een ongecensureerde uitgave mocht gepubliceerd worden. Het boek maakte hem wereldberoemd, het verhaal bestaat uit meerdere lagen die op ingenieuze wijze vervlochten zijn, het is een boek in een boek in een boek,..
Een eerste verhaal gaat over Satan die in Moskou verschijnt, met tal van kritische voetnoten die verwijzen naar het despotisme van Stalin, politiek gekonkel, wellustige machtspelletjes, achterdocht, angst en censuur. Dan is er het verhaal van de literaire meester en zijn beminnelijke Margarita voor wie barmhartigheid en opoffering gelden, en als derde verhaal een geschiedenis over Pilatus, zoon van een sterrenwichelaar en met een opmerkelijke visie op Jeshoea, Jesus, de kruisiging en de rol van Margarita,..
Het moet tussen 1925 en 1940 geweest zijn, toen de duivel, professor Woland, en zijn handlangers Moskou overvielen. De stad is in volle paniek, willekeurige mensen, - dichters,directeurs en theatermakers -, verdwijnen, worden onthoofd en veranderen in vampiers. Maar net op tijd heeft de ‘meester’ zijn roman over Pontius Pilates geschreven. Het boek mag niet verschijnen, en toch wordt de meester van staatsgevaarlijk pilatisme beschuldigd en in een gekkenhuis opgesloten. Maar zijn geliefde Margarita zal hem redden, ze verandert in een heks en sluit een pact met het duivelse gezelschap van Woland. Ze mogen tenslotte op een bezemsteel het luchtruim voor eeuwig verlaten en eenzaam overleven.
Het boek is een veelgelaagd fantasierijk werk, gericht tegen de grauwheid van het leven, de corruptie en de saaie ernst, maar tegelijkertijd ook een aangrijpend liefdesverhaal, een strijdkreet voor de ontluistering van geschiedenis en de vrijheid van de pen.
Dit satirische en tragikomedische verhaal geldt tegenwoordig als één van de meest geprezen en gelezen romans van de Sovjetliteratuur. Naast tal van allerlei Bijbelse allegorieën zijn ook voor de niet-Rusland-kenner, dankzij de aantekeningen waar in deze publicatie naar verwezen wordt, de vele verwijzingen naar bijvoorbeeld Goethe en Poesjkin best volgbaar. Het boek werd geschreven in de typische schrijfstijl van de grote Russische schrijvers van destijds: opmerkelijke karakters komen tot leven in prettige dialogen, ellenlange volzinnen, fantasierijke voorstellingen en satirische humor,..
Interessant is ook dat twee van Vlaanderen’s spraakmakende jeugdtheatergezelschappen, Laika en Theater FroeFroe de krachten bundelden en van dit overweldigende boek een visueel spektakel maakten en met een cast van uitstekende acteurs, poppenspelers en een flinke portie muziek een pakkend theaterstuk ten tonele voeren, waarmee ze in onze culturele centra rondtoeren.
Koen E.