Het boek Henry

Het boek Henry, de opvolger van Wolf Hall, richt zich op de val van Anne Boleyn, de tweede vrouw van Henry VIII
Na te hebben gebroken met de kerk om met Anne te kunnen trouwen, lijkt Henry net zo snel zijn interesse in haar 
weer te verliezen als een mannelijke troonopvolger uitblijft. Na de eerstgeborene, Elizabeth I, volgen een miskraam en een doodgeboren jongetje, en dan wordt ze in mei 1536 opgesloten in de Tower op beschuldiging van overspel met meerdere mannen. Ze wordt veroordeeld tot de dood door onthoofding. Thomas Cromwell speelt een cruciale rol in het proces van Annes neergang en hij is oppermachtig, maar hij beseft als geen ander hoezeer zijn macht afhangt van Henry’s humeuren en verlangens.

De eerste uitgave van het boek was in 2012, voor deze zevende druk ontving de vertaler een reisbeurs van het Nederlands Letterenfonds.

Hilary Mantel werd geboren in 1952 in Glossop, Engeland. Ze won tweemaal de Man Booker Prize, voor haar romans Wolf Hall en Het Boek Henry,  met telkens de legendarische Engelse Minister Cromwell en Henry de achtste als hoofdrolspelers. Beide romans werden bewerkt voor toneel door de Royal Shakespeare Company, en tot een BBC-televisiereeks. Dit jaar verschijnt het derde deel in deze ‘Cromwell-trillogie’, de roman zal de ‘Spiegel & het licht” noemen.

Als voorbereiding op dit boek lees je best het eerste deel, ‘Wolf Hall’. Enige voorkennis is wenselijk om wegwijs te raken in de wirwar van namen, voornamen en titels van de vele personages. Dit deel handelt over Thomas Cromwell (1485-1540) tijdens zijn ambtsperiode van september 1535 tot de zomer 1536. Een korte periode waarbij relatief weinig personages in de kijker komen, wat de leesbaarheid van het boek wel vergemakkelijkt.

In het eerste boek werd achteraan een stamboom opgenomen van de Engelse Koninklijke dynastie, die hou je best bij de hand. Voor wie zich het verhaal ook graag visualiseert resteren in onze musea de prachtige schilderijen van de Koning en het hof, destijds geschilderd door Hans Holbein De Jonge. Je vindt ze op het internet. Het zijn nauwgezette portretten zoals deze onder meer ook gebruikt werden op de voorkaften van deze boekenreeks. Hilary Mantel hangt van Thomas Cromwell wel een heel ander beeld op dan kunstschilder Holbein toen die hem afschilderde als een koele, berekende en meedogenloze bureaucraat. Hier wordt de geschiedenis geromantiseerd: Cromwell verschijnt als een briljant, vlijmscherp maar ook zeer sympathiek personage, groot en eerzaam familieman en hondstrouw aan zijn vorst.

Het is Cromwell die tegen Thomas More gezegd zou hebben dat hij alleen tot God bidt om hem  in leven te laten zolang hij zijn macht gebruikt om Engeland op te bouwen. Het is ook wel Cromwell die het historische proces tegen Thomas More leidde en hem liet opknopen aan de towerbridge en zijn verdroogde hoofd aan diens dochter cadeau gaf.

Thomas Cromwell was een werkmanszoon, die zich opwerkte tot advocaat, meester hofsecretaris en rechterhand van koning Henry VIII.  Dank zij een aantal adellijke afspraken bleven de Tudors in Engeland lang aan de macht. Hun boegbeeld was de koning. Maar Henry VIII was een speeltuig in handen van een machtige elite, hij was vrouwziek, corpulent en narcistisch. Hij veranderde onder Cromwell de kerkelijke en wereldlijke wetten om te kunnen hertrouwen met zijn tweede vrouw Anna Boleyn. Hiermee joeg hij niet alleen heel Europa tegen zich in het harnas, maar ook de Engelse bevolking. Het hof was een wespennest van intriges, jaloezieën en machtspelletjes op leven en dood. De koning leeft in ‘het boek Henry’ in angst en vertrouwt enkel zijn hofsecretaris.

Al even vlug als hij op Anna Boleyn verliefd werd wil de Koning van haar af als blijkt dat ze hem niet vlug genoeg een mannelijke opvolger te kan bieden. Maar Anna heeft met haar familie aan het hof macht verzamelt en Cromwell voelt zijn positie in gevaar komen. Hij zal Anna laten beschuldigen van overspel met meerdere mannen. Na de geboorte van een prinses, daarna een miskraam en een doodgeboren jongetje, wordt ze zoonloos opgesloten in de Tower. Koning Henry heeft zijn oog al lang op een andere hofdame laten vallen, en gebruikmakend van konings humeuren en verlangens laat Cromwell Anna Boleyn veroordelen tot de dood door onthoofding.

Hiermee schrijft Hilary Mantel haar vervolg op Wolf Hall, met dezelfde thema’s: losbandige verliefdheid, liefde, loyaliteit, nationaliteit, het verschil tussen kerkelijke en wereldlijke belangen, de discrepantie tussen het uitgeperste volk en de adellijke Heren die spilzuchtig rondreizen van tornooi naar tornooi met pronkende dames in de laatste mode. De problematische toekomst van de dynastie, de politieke verdeeldheid en een verdorven adellijke levensstijl worden de voedingsbodem bij uitstek voor de gewiekste hofmeester Thomas Cromwell, die later ook de geschiedenis zal ingaan als de feitelijke heerser, zij het in de coulissen.

De coulissen, zinsconstructies en taalgebruik in dit boek blijven een voortdurende knipoog naar het theater en een  typisch Engelse stijl, zoals: ”Toen Gardiner de post van hofsecretaris verloor- aan hem, Cromwell, verloor- werd hem te verstaan gegeven dat een verblijf in zijn bisdom Winchester wellicht raadzaam was, omdat hij de koning en diens tweede echtgenote al te vaak de voet dwars had gezet.“ Representatief voor het hele boek weerspiegelt dit het wat bombastische en theatrale taalgebruik, wellicht ook bedoeld als visualisering, aankleding of decor. Ook de vele pittoreske uitdrukkingen in het boek, als ‘recht uit de koker van Kletsica’, of ‘Anna Boleyn , de puilogende hoer’, of  ‘hij, hoe hij , Cromwel, hij ieder te kijk zet’,.. lijken wel weggeplukt uit de artistieke ruimte van het Shakespeare theater, waar het volk al beurelend en morrend heult met wat op het podium kleurrijk en populistisch gedeclameerd wordt, het Britse Hogerhuis indachtig.

Hoe zal het verder lopen met de carrière van Thomas Cromwell en zijn intriges in het van waanzin en hypocrisie doordrongen huis Tudor?  Wat krijgen we later te zien op tv? Welk theaterspel zal Hilary Mantel ons brengen in het derde en laatste deel van deze trilogie, in ‘Spiegel & het licht’?

Koen E.