een tijd als nooit tevoren

De blanke Steve en zwarte Jabulile zijn een droompaar. Ze waren kameraden in de strijd tegen apartheid en zijn nu getrouwd, met twee kinderen en een mooi huis in een buitenwijk van Johannesburg. Maar de dilemma’s waar Zuid-Afrika mee kampt, hebben ook hun weerslag op het gelukkige gezinsleven: Jabu komt onder druk te staan wanneer zij als beginnend advocaat slachtoffers van corruptie en verkrachtingen moet verdedigen en Steve neemt na een wild bezoek aan Londen op eigen houtje het besluit om met het gezin naar Australië te emigreren. Is hun liefde bestand tegen de erfenissen uit het verleden?
 
De Zuid-Afrikaanse Nobelprijswinnares Nadine Gordimer schrijft al sinds de late jaren veertig over de problemen van de Zuid-Afrikaanse samenleving. Hoewel ze nooit een politieke schrijfster wilde zijn, is Een tijd als nooit tevoren haar belangrijkste en grootste politieke roman geworden. De revolutionairen van weleer zijn burgers geworden in een land waar de kloof tussen arm en rijk blijft groeien.
 
In deze roman beschrijft de nu 90-jarige schrijfster de sfeer in het huidige Zuid-Afrika en ze neemt daarbij geen blad voor de mond. In haar typische onderkoelde stijl geeft ze treffend weer hoe de idealen van de activisten tegen de apartheid gedoemd zijn ten onder te gaan. Aan de hand van het echtpaar Steve en Jabu illustreert Gordimer hoe moeilijk het is deze idealen trouw te blijven. Ogenschijnlijk hebben ze “geluk” gehad: hun vrijheidsstrijd lijkt vruchten te hebben afgeworpen, hun aanvankelijk verboden huwelijk is nu aanvaard, zij hebben beiden gestudeerd en hebben een goede job, hun kinderen kunnen naar de school van hun keuze, zij kunnen wonen in een wijk van gelijkgezinden. De schrijfster beschrijft echter ongenadig hoe het gevoel van overwinning en geloof in de toekomst wordt aangetast door de corrupte politiek en het groeiende geweld op straat.
De lezer heeft het niet gemakkelijk met dit boek. Nadine Mortimer houdt niet van veel uitleg, zeker niet over de gevoelens en gedachten van haar personages. Vaak moet je het doen met flarden van gedachten, zinnen, gesprekken die aanwijzingen geven over het onbehagen dat vooral bij Steve groeit. Zijn idealen zijn onaangetast gebleven, maar zijn strijdlust neemt af. Vandaar zijn onverwachte besluit om naar Australië te emigreren. Dat hij zijn plan zonder veel tegenstand ook bij zijn gezin kwijt kan, was voor mij echter niet zo geloofwaardig. De band van Jabu (en hun zoon Gery Elias) met haar zwarte familie is diepgeworteld in de Afrikaanse traditie, zo stelt Gordimer het in vele passages voor. Nochtans volstaat een politiek meningsverschil over het regime van Zuma om die band onherstelbaar te beschadigen.
Dit is voor mij dan ook het grootste nadeel van het boek: het gebrek aan aandacht voor de gevoelens van de personages en voor het psychologisch uitdiepen van hun onderlinge relaties. Het boek wordt immers gepresenteerd als het verhaal van een huwelijk, maar het leest veeleer als een politieke aanklacht tegen het regime en de wantoestanden in Zuid-Afrika, zijdelings opgehangen aan het relaas over een gemengd huwelijk tussen voormalige activisten. Het feit dat dit gezin zich vestigt in een wijk van gelijkgezinden, met wie ze vaak samenkomen, rechtvaardigt de vele discussies over idealen en politiek die het verhaal doorkruisen. Het zijn deze discussies, samen met de achtergrondinformatie die de alwetende verteller verschaft, die langzamerhand inzicht verschaffen in de ontgoocheling over waar de anti-apartheidsstrijd slechts toe heeft geleid.
Wie dit boek leest, zal zeker geen positief beeld van de Zuidafrikaanse maatschappij overhouden. Je baant je al lezend een weg doorheen een stuk recente geschiedenis, vanuit het standpunt van een teleurgestelde generatie aan wie Nadine Gordimer hier een stem verleent. Het is een boek dat past in haar verteltraditie en dat zeker gesmaakt zal worden door wie wil doordringen in de achterliggende oorzaken van de toestand in haar land. Het leest als een politiek statement en zo zou het ook moeten worden aangeprezen. Niet als een huwelijks- of liefdesroman. Het vraagt immers van de lezer wel wat kennis van de recente ontwikkeling van Zuid-Afrika op politiek en sociaal vlak. Wie die kennis niet bezit, kan gelukkig via het internet ook wel wat achtergrondinformatie vinden.
Om samen te vatten: dit is een roman die zeer herkenbaar is voor de fans van Nadine Gordimer. Verwacht geen sentiment  in dit huwelijksverhaal, maar des te meer historische en sociale duiding over het Zuid-Afrika van vandaag. Dit boek is alvast een aanrader voor wie een scherpere kijk wil krijgen op dat land en niet alleen op zoek is naar een liefdesverhaal.

Marleen
 
In de pers
 
“Dit is een belangrijk boek, zonder meer. Nadine Gordimer onderzoekt eerlijk en diepgravend de overgang van revolutie naar regering, de rol van taal in de vrijheidsstrijd (Engels of Zoeloe?) en de ware aard van racisme, de Vlaams Blokker in elk van ons bij wijze van spreken.
... als literair-politiek testament kan dit tellen, als portret van de dilemma’s van een natie die moeizaam op zoek is naar zichzelf zijn er weinig gelijken in de wereldliteratuur. Alle respect voor de hoogbejaarde Nadine Gordimer die de moed, het inzicht en het talent heeft om dit avontuur tot een goed einde te brengen.”
(Lucas Vanclooster in cobra.be)