Terugkeer uit het Noorden

Op het station in Moskou neemt Olga Forys een late trein voor wat een droomreis door Siberië moet worden. De sfeer zit helemaal goed, maar wanneer de wagons leeglopen, de gsm’s geen bereik meer hebben en de trein lijkt af te wijken van de route, worden Olga en haar medereizigers ongerust. De daaropvolgende gebeurtenissen zullen hunlevens voor altijd veranderen. 

Aan de vooravond van de Eerste Wereldoorlog neemt de getalenteerde ingenieur Micha? Forys dezelfde trein naar Siberië. Onder zijn toezicht moet op de rivier de Amoer 
een van de langste bruggen ter wereld worden gebouwd. Maar Micha? gaat gebukt onder duistere zaken uit zijn verleden en gecompliceerde liefdesrelaties.

Met veel inlevingsvermogen beschrijft Maja Wolny hoe diep levens met elkaar verbonden kunnen zijn en hoe diepgaand het verleden – bekend of verdrongen – het lot beïnvloedt.

Ik kan er niet altijd precies de vinger opleggen waarom een boek mij triggert. De ene keer is het de synopsis, de sfeer, de regio, de tijd of eerder gelezen werk van de auteur maar dikwijls evenzeer de cover of zelfs gewoonweg de titel. Bij Terugkeer uit het noorden was het een combinatie van de cover, de titel en de regio. Ik trek de laatste leestijd wel meer richting Rusland. Dit is de vierde roman van de schrijfster sinds haar debuut in 2009 maar het eerste boek dat ik van haar las. Maja Wolny vlecht hier vier levensverhalen doorheen drie verschillende tijdsperioden in elkaar. De jonge weduwe Olga in het nu, de Poolse ingenieur Michal Forys en zijn minnares Leo voorafgaand aan de Grote oorlog en sporadisch dat van de Poolse Nicefor halfweg de zeventiende eeuw. En daar bovenop worden er nog delen van een manuscript gepubliceerd van een van de hoofdpersonage in de nu-tijd. Je zou al voor minder het boek terzijde leggen zeker als je weet dat er dan ook nog een zekere Jozef aparte hoofdstukken krijgt, een Jozef in Rusland dat roept ook wel vraagtekens op.  

Maar Wolny doet dit op een grandioze wijze met als enig minpuntje dat sommige personages en hun voorgeschiedenis wel vaag blijven maar dat bederft geenszins de spanning die zij opbouwt. Mij stoorde dit niet, sommige zaken en gebeurtenissen hoeven niet altijd verteld te worden om je te laten meeslepen in een verhaal. Eens je dit boek vasthebt laat het je niet meer los. Terugkeer uit het noorden is een echt doolhof met brede vertakkingen in tijd, ruimte en emoties.   

De roman bestaat uit drie delen waarbij de hoofdstukken afwisselend telkens een stuk uit het leven van een van de personages beschrijven, meestal vanuit hun eigen zichtveld. Dat vraagt van de lezer enig aandacht want dit gebeurt wel in een staccato ritme. Bij de start van het verhaal maak je kennis met Olga die de Trans-Siberische spoorlijn neemt van Moscow naar Khabarovsk. Waarom zij dit wil doen kom je pas later te weten en dat blijft alsnog wat in het vage. Diezelfde spoorlijn wordt ook door de Poolse ingenieur Michał Forys genomen met zijn gezin, maar dan wel in de jaren voorafgaand aan de Eerste Wereldoorlog, een andere tijd. Je vermoedt uiteraard dat die met elkaar ergens zullen verbonden worden maar tot dan blijven dit twee aparte verhaallijnen. Tijdens die treinreis maakt Olga kennis met een aantal andere personages die later haar metgezellen zullen worden in gevaarlijke omstandigheden. Deze vier medepassagiers hebben ook elk zo hun donkere kant. Het is tijdens deze reis dat de beklemming toeslaat. In een meesterlijk opgebouwde suspense geraken zij op die trein de tijd en richting kwijt, De sfeer wordt grimmiger tot wanneer het noodlot toeslaat en zij in de barre koude op zichzelf zijn aangewezen. De gebeurtenissen zijn bloedstollend, zeker nadat Olga met haar compartimentgenoten de terugreis te voet moet aanvatten doorheen het Siberisch niemandsland waar geen levende ziel te bekennen is en met de aankomende winter die zij moeten voor zijn. Deze verhaallijn, voor mij de hoofdlijn duwt je huiverend verder doorheen het boek. Tijdens deze tocht moeten zij voor zichzelf afrekenen met hun eigen gedachten en trauma’s terwijl er de suggestie is dat ze eigenlijk al dood zijn maar het zelf nog niet weten.   

Ook in Khabarovsk in 1913 als Michel Forys aankomt om daar de bouw van een brug te superviseren loopt het mank. De problemen stapelen zich daar ook op te meer omdat hij zijn maîtresse liet meekomen om haar daar dicht bij zich te hebben. Helaas slorpen de werkzaamheden hem zo op dat ze op deze desolate plek nauwelijks tijd hebben voor elkaar. Het wantrouwen tussen de arbeiders en de ‘heren’ wordt ook steeds scherper tot wanneer ook daar het noodlot toeslaat.  

Het derde verhaal, dat van Nicefor, een Poolse edelman nog verder terug de tijd in heeft een wat aparte betekenis, komt slechts een paar keer terug, maar lijmt wel delen van het boek historisch aan elkaar.  

De verhalen vloeien uiteindelijk in elkaar over waarbij je als lezer toch met een aantal vragen zal blijven zitten. Niet erg, dat geeft ruimte tot overpeinzingen. Het is duidelijk dat niemand zich van zijn verleden kan losmaken. Op de achtergrond krijgt ook de geschiedenis nog haar rol, minutieus ontwikkelt dat leeslabyrinth zich in de grotere context van een stuk Russische historiek, de goelag en de Poolse ziel. 

Terug naar het noorden, een doolhof in tijd, ruimte en emoties waar je al lezend je weg moet in vinden. Beklemmend. 

Jan Stevens, redacteur boekensite.gent