Niets is gelogen
In Niets is gelogen van Sacha Bronwasser opent de Nederlandse kunstjournalist Gala Versluis een tentoonstelling in Kortrijk en maakt ze kennis met de flamboyante arts en mecenas Pé Derkinderen. Een samengeraapt gezelschap gaat met hem op pad voor een ontspannen nazit, maar de avond verloopt heel anders dan gedacht. Door een intense gebeurtenis staat iedereen op scherp. Achteraf blijkt echter dat elke aanwezige het moment anders heeft beleefd; de herinnering is een onbetrouwbare, grillige bondgenoot. Het maakt een precieze reconstructie onmogelijk.
De kunstenaar, de bankier, de gynaecoloog, de galeriehouder, de journalist en de adviseur ervaren ieder de gevolgen van wat zich op deze avond heeft afgespeeld. Hun verhouding tot elkaar, hun ideeën over leven en dood en de rol van kunst kunnen niet hetzelfde blijven.
Met Niets is gelogen heeft Sasha Bronwasser, kunsthistoricus en lange tijd recensent voor de Volkskrant, een ideeënrijke, beeldende roman geschreven waarin oorzaak en gevolg samenvallen, uniek in taal en compositie.
De werking van onze herinneringen fascineert de mensheid al sinds mensenheugenis. Wat onthouden we en wat niet? Werken onze herinneringen dan echt ‘als een hond die gaat liggen waar hij wil’, zoals Cees Nooteboom in Rituelen beweert? En hoe betrouwbaar zijn die herinneringen? Het is tenslotte niet voor niets dat de politie ooggetuigen zo snel mogelijk van elkaar scheiden en hen liefst zo kort mogelijk na een bepaald incident ondervragen. Onderzoekers Ineke Wessel en Gezinus Wolters komen in hun studie ‘Het geheugen van getuigen: Herinneren, vergeten en vergissen’ (Routes van het Recht: Over de rechtspsychologie, Boom Juridisch) tot de volgende conclusie: ‘Onze herinneringen zijn gebaseerd op een actief proces van informatieverwerking, of codering. Dat proces begint met het selectief richten van de aandacht op wat belangrijk is. Wat aandacht krijgt, roept relevante semantische kennis, eerdere ervaringen, gedachten en emoties op. Het resultaat is een veelzijdige en subjectieve interpretatie van de ervaring die wordt vastgelegd. Herinneringen zijn derhalve niet een kopie van wat er daadwerkelijk gebeurde, maar een samenstel van zintuiglijke indrukken, interpretaties, gedachten en emoties die tijdens een situatie aandacht kregen.’
In haar debuutroman Niets is gelogen sluit Sacha Bronwasser zich aan bij deze conclusie en speelt een aantrekkelijk spel met werkelijkheid, herinneringen, perceptie en interpretatie (‘Waar het geheugen ruimte voor reserveert heb je niet voor het zeggen, en al helemaal niet hoeveel.’). Ze doet dat door haar hoofdpersonage Gala Versluis, zoals de schrijfster actief als kunstcriticus, een ingrijpende gebeurtenis te laten reconstrueren aan de hand van eigen herinneringen en die van vijf personen die bij het voorval aanwezig waren. Gynaecoloog en zelfverklaard kunstkenner annex ‘mecenas’ Pé Derkinderen, een iets te voorspelbare naam voor iemand die al heel zijn carrière lang kinderen op de wereld zet, is het voorwerp van die reconstructie. De roman begint namelijk met zijn overlijdensbericht, vijf jaar na het bewuste incident.
De zes hoofdrolspelers leren elkaar kennen op de opening van een fototentoonstelling in Kortrijk: Gala en haar compagnon de route Fatima, fotografe Lisa en haar man Maxim, galeriehouder Paul en weldoener Pé. Tijdens de receptie dringt die laatste zich op aan Gala, die kort voordien een zeer lezenswaardige toespraak hield. Ondanks een lichte aversie voor zijn uiterlijk, laat ze zich toch door hem entertainen. Het leidt tot een eenzijdig gesprek dat exemplarisch is voor het dikdoenerige geklets dat in bepaalde kringen moet doorgaan voor het hebben van intellectuele en culturele bagage: ‘Grote kunst is kunst die ons innerlijke con-cen-tra-tie kamp kan ontsluiten’. Bronwasser kent haar pappenheimers, zoveel is duidelijk, en ze voelt zich absoluut niet te beroerd om een deel van het milieu waarin ze jarenlang verkeerde met een scherpe pen te relativeren.
Na de tentoonstelling besluit het zestal nog iets te gaan eten in het centrum van Kortrijk. Daar speelt zich de gebeurtenis af die dient als leidraad voor de roman. Vanuit zes verschillende perspectieven krijgt de lezer een idee van wat er die avond en nacht is voorgevallen. Een idee, want elk van de aanwezigen legt andere accenten en herinnert zich de gebeurtenissen en de volgorde ervan op een andere manier, wat leidt tot een ‘veelzijdige en subjectieve interpretatie’ van de feiten. Na vijf jaar heeft er in ieders geheugen een soort selectie plaatsgevonden, is de klemtoon – al dan niet lichtjes – verschoven, zijn de kleuren vervaagd en de woorden verwaaid. Wat is de waarheid, vraagt de schrijfster aan de lezer. Die blijkt er niet te zijn, er zijn er meerdere. Want elke ooggetuige valt terug op de eigen waarneming en bijgevolg op de persoonlijke vervorming van het verleden. En iedereen heeft gelijk, want niets is tenslotte gelogen.
Sacha Bronwasser hanteert een prettig leesbare schrijfstijl, schudt hier en daar een fraai aforisme uit de mouw (‘wij zijn op het strand geworpen stenen die maar wat heen en weer rollen in de branding en op een willekeurig moment weer door het water meegenomen worden’) Ze slaagt erin levensechte personages uit te werken, zonder zich daarbij te vergrijpen aan al te veel gepsychologiseer. Niets is gelogen is dan ook een overtuigend debuut dat het beste doet vermoeden voor wat er nog komen gaat.
Martin Overheul