De ziel in het bloed

Edgar Wilson werkt in een slachterij, waar hij het vee voor de slacht moet bedwelmen. Hij doet bekwaam zijn werk en bespaart de dieren veel leed – niet alleen om te voorkomen dat het vlees taai wordt, maar ook omdat hij een meelevend mens is. Op een ochtend, terwijl de baas weg is, wordt het personeel van het abattoir verrast door de mysterieuze verdwijning van een aantal koeien. Wat in eerste instantie als diefstal wordt gezien, blijkt uiteindelijk collectieve zelfmoord te zijn.

De Braziliaanse schrijfster Ana Paula Maia wordt beschouwd als een erfgename van het 'brutalisme' van Rubem Fonseca. Ze hanteert een directe, rauwe stijl in de trant van Cormac McCarthy en de Noord-Amerikaanse western.
In deze schokkende roman legt ze de vage grens bloot tussen dier en mens en toont ze hoe de voedselproductie van een onverzadigbare maatschappij inbreuk maakt op de natuur. 

“ Vlees eten gaat dieper dan de smaak. Nee zeggen tegen vlees is nee zeggen tegen hoe we zijn grootgebracht, is nee zeggen tegen onze tradities. Vlees eten is deel van onze identiteit. Daarom moet het debat over vlees niet zwart-wit zijn. De vraag moet niet zijn: word je vegetariër of niet. Als alle Amerikanen een dag per week geen vlees zouden eten, heeft dat hetzelfde effect als het van de weg halen van vijf miljoen auto’s.” Dat zegt Jonathan Safran Foer in 2010 in een interview met NRC naar aanleiding van zijn geruchtmakende boek ‘Dieren eten’. 

Ik moest aan dat interview denken tijdens het lezen van ‘De ziel in het bloed’, het eerste boek van de Braziliaanse schrijfster Ana Paula Maia dat zijn weg vindt naar een Nederlandse vertaling. Die novelle is gesitueerd in en rond een amateuristisch geëquipeerd slachthuis in het noorden van Brazilië en het verhaal komt aan als een welgemikte klap met een dolhamer. Een beetje zoals bij de dierlijke slachtoffers van hoofdpersonage Edgar Wilson gebeurt, als hij aan het werk is.

Edgar werkt in de bedwelmingsruimte en is verantwoordelijk voor het ‘verdoven’ van de dieren die geslacht moeten worden. Hij bewandelt daarbij steeds dezelfde weg, ook als hij meer dan honderd dieren op een dag slacht. Als een soort dierenfluisteraar stelt hij het dier eerst gerust, zet als een soort priester een kruisje op het midden van hun kop en haalt dan loepzuiver uit.

Niet alleen omdat hij bekommerd is om het heil van het dier, maar ook omdat kracht waarmee de dolhamer op de kop van het dier komt de kwaliteit van het vlees bepaalt. Slaat hij te hard en sterft het dier meteen, dan is de kans reëel dat het vlees taai wordt. Slaat hij te zacht en kruipt er daardoor te veel angst in het dier, dan neemt de zuurtegraad van het bloed toe en is het vlees zo goed als waardeloos.

In dat inferno ontwikkelen sommige mensen zich tot beesten in de negatieve zin van het woord, een evolutie die best wat minder dik in de verf mocht worden gezet. Dit verhaal is krachtig genoeg en heeft geen behoefte aan pamflettaire retoriek. Dieren krijgen van lieverlede dan weer menselijke trekken. Geiten huilen wanneer ze beseffen dat ze op weg zijn naar een onverbiddelijk einde, runderen kijken verdrietig in de ogen van hun ‘verdover’, en een nieuwe lading dieren komt in opstand tegen hun genadeloze perspectieven door collectief zelfmoord te plegen. Die daad zorgt voor een kentering in de denkwereld van Edgar Wilson. Met de beschrijving van die ommekeer toont Maia haar kwaliteiten als schrijfster.

Ana Paula Maia hanteert een uitgebeende (pun inteded), directe schrijfstijl die niet rond de hete brij draait: de respectloze manier waarop de moderne mens met vee omgaat, het najagen van winst boven eerbied voor een dierenleven, de keiharde keuze voor economie boven dierenwelzijn, ze beschrijft het zo ontluisterend dat ook lezers met een sterke maag het boek waarschijnlijk af en toe even moeten wegleggen. De eigenwaan van de mens die zich op een aanzienlijk hoger plaats in de evolutie inschat dan eender welk dier, wordt op een bijzonder confronterende wijze aan de kaak gesteld. Dat Maia zich daarbij al eens vergaloppeert en haar vermanende vingertje het overneemt van haar messcherpe pen, doet weinig af aan de kwaliteit van deze novelle. Want ‘De ziel in het bloed’ is een novelle die niet eindigt zodra je het boek dichtslaat.

Martin Overheul 

ANA PAULA MAIA (Nova Iguaçu, Brazilië, 1977) is schrijfster en scenariste. Ze studeerde theater, informatica en media en speelde in een punkrockband.
Ana Paula Maia heeft een divers literair oeuvre op haar naam staan, waaronder zeven romans. Vertalingen van haar boeken verschenen in Argentinië, de Verenigde Staten, Spanje, Servië, Italië, Frankrijk en Duitsland.
'De ziel in het bloed' ('De gados e homens', 2013) is de eerste titel van haar hand die in het Nederlands verschijnt. Maia’s werk is meermalen bekroond.