Alles wat in dit boek staat is waar* en andere denkfouten
Elke dag worden we overstelpt met meningen, argumenten, standpunten. Velen onder ons doen zelf mee aan de opiniestrijd: in het café, aan de ontbijttafel of op sociale media. Wij proberen anderen te overtuigen, en anderen ons. Maar wat zijn de valkuilen van ons denken? Welke retorische trucjes gebruiken slimme overtuigers om indruk te maken? Welke argumenten klinken redelijk, maar zijn bij nader inzien kletspraat? Al sinds Aristoteles speuren filosofen naar denkfouten en drogredenen. Alleen zijn die oude lijstjes niet aangepast aan onze moderne tijd. Ze zijn aan herziening toe.
In Alles wat in dit boek staat is waar (en andere denkfouten) leggen Maarten Boudry en Jeroen Hopster denkfouten bloot waaraan we ons allemaal weleens bezondigen. Dat levert verfrissende analyses en prikkelende inzichten op. En ook een reeks nieuwe concepten: van de wij-bak tot neusdrukken, van wafelijzermoraal tot het applausargument. Wie deze fijne selectie van denkfouten tot zich neemt, is een stuk beter gewapend in de moderne opinieoorlog.
Maarten Boudry (1984) is wetenschapsfilosoof en is verbonden aan de UGent. Hij studeerde in New York en Wenen. Zijn spraakmakende opiniestukken verschenen in NRC Handelsblad, De Standaard, De Morgen, Filosofie Magazine, The New York Times (The Stone), Trouw en de Volkskrant. Met filosoof Massimo Pigliucci stelde hij de bundel Science Unlimited? (2018) samen, over de grenzen van de wetenschap. In 2019 verscheen het succesvolle Waarom de wereld niet naar de knoppen gaat.
Jeroen Hopster (1987) is een Nederlandse filosoof en schrijver. Hij studeerde in Amsterdam, Edinburgh, Melbourne, Harvard en promoveerde in 2019 aan de Universiteit Utrecht op een proefschrift over evolutie en ethiek. Momenteel doet hij in Graz onderzoek naar klimaatonzekerheid. Hopster is redacteur van Wijsgerig Perspectief, voormalig redacteur van Filosofie Magazine en schrijver van populair filosofische boeken. In 2013 won hij de essayprijs van de Academische Boekengids en in 2015 werd hij genomineerd voor de Jan Hanloprijs klein.
Als ik zeg dat ik het boek van Maarten Boudry en Jeroen Hopster elitair vind, dan zal ik wel filosofie minnend Vlaanderen over mij heen krijgen zeker? Voor alle duidelijkheid dit is nietmijn mening maar slechts een aanzet tot een "censuurschwalbe". Wat een heerlijk nieuw woord is dat (voor mij). Ik zie het zo voor me. Iemand zit klem in een debat op TV, maakt een soortgelijke vreemde bocht in zijn betoog en gaat vervolgens met een stalen gezicht een niet relevante autoriteit of groep daarvan de schuld geven. Dit woord ga ik in de toekomst nog proberen te gebruiken, als de aanleiding en het gezelschap van taalliefhebbers zich aanbiedt. Champions League voetbal ontmoet filosofie en retorica.
In deze bundel met herkenbare en minder voor de hand liggende denkfouten en drogredenen krijg je een gevarieerd pallet voorgeschoteld. De schrijvers wisselen klassieke drogredenen af met modernere vormen als "nepnieuws" en andere retorische uitvindingen, zoals bijvoorbeeld het "applausargument". Hierbij beperken ze zich niet tot de logica alleen. Boudry en Hopster behandelen ook retorica en psychologie in dit boek. Dat is best leuk en zelfs interessant voor je algemene kennis. Hoe zou Socrates zijn omgegaan met Twitter, begin je dan te denken? Of je ontdekt een bepaalde techniek die wordt gehanteerd door politici en andere mediafiguren. De mix zit hier best goed.
Hoe leuk en informatief de korte vorm van deze uitgave met denkfouten en drogredenen ook is, er zit ook een keerzijde aan. Het boek is in feite een bundeling korte columns uit hun wisselrubriek voor het Filosofie Magazine. Dit heeft tot gevolg dat de vorm niet toelaat om ergens dieper op in te gaan en dat is soms jammer. Boudry en Hopster putten uit een enorme kennis en daar zou ik graag nog iets meer van genoten hebben. In hun inleiding noemen ze bijvoorbeeld "de sofist". Maar hoe zat het ook al weer met die groep rondtrekkende beroepsredenaars. Hiertoe heb ik als leek weer even het (volgens kenners) niet altijd betrouwbare Google geraadpleegd. Geen probleem, ik ben nu toch gewapend met een verse dosis gezonde scepsis.
Toch spelen Boudry en Hopster het vaak klaar om in hun korte vorm verschillende kanten van een denkpiste te belichten. Het blijft altijd goed leesbaar en je wordt regelmatig op een extra invalshoek getrakteerd wanneer zij een drogreden voorschotelen. Je wordt aangespoord om bij de les te blijven, of zelfs kritisch te zijn naar de schrijvers toe.
Afsluitend wil ik zeker nog kwijt dat deze bundeling een leuk naslagwerk kan zijn om af en toe weer eens ter hand te nemen. Aangezien de stukken afzonderlijk werden gepubliceerd, lenen deze zich er prima toe om nog eens als zodanig uitgelicht te worden. Neem bijvoorbeeld een leuke als "Loki's waagstuk" of het meer populaire "Matrix-denken". Dit soort onderwerpen kun je als idee gemakkelijk nog eens tegen het licht houden en er rustig over nadenken. Of gooi ze eens in de groep tijdens een etentje. Als je dan in een hoek wordt gedrukt met een vriendschappelijke vermaning van "o ja, daar is hij weer met zijn pseudo gefilosofeer", dan maak je gewoon een lekker dik aangezette, maar sierlijke, censuurschwalbe.
Ron Jacobs