Srebrenica overleven
Op 11 juli 1995 werd de Bosnische stad Srebrenica, op dat moment een veilige enclave van de Verenigde Naties, ingenomen door de Bosnisch-Servische troepen van Ratko Mladic. Meer dan achtduizend Moslimjongens en -mannen werden daarop vermoord. Het was de grootste genocide in Europa sinds de Holocaust.
De Bosnische Moslim Hasan Hasanovic was getuige van de val van Srebrenica, waarbij zijn tweelingbroer en zijn vader werden omgebracht. Hij was toen negentien jaar. In Srebrenica overleven vertelt hij het aangrijpende verhaal van zijn familie voor, tijdens en na de Joegoslavische burgeroorlog, die in de jaren negentig de hele Balkan verscheurde. Zijn getuigenis is een must-read voor iedereen die wil begrijpen hoe een genocide opnieuw kon plaatsvinden in Europa.
Hasan Hasanovi (1975) is vertaler en curator van het Srebrenica-Poto?ari Memorial and Cemetery. Hij informeert jaarlijks duizenden bezoekers van het herdenkingscentrum en reist de wereld rond om in scholen en universiteiten over de genocide te praten. Zijn boek Surviving Srebrenica wordt ook vertaald in het Italiaans en het Duits.
Ik ben geen thrillerfanaat, maar dit leest als een thriller alleen is nu deze bloedstollende horror niet ontsproten uit het fantasierijk brein van een auteur maar is het de harde realiteit van een gruwelijke soort die vanuit de zelfzuchtige overtuiging nietsontziend uitroeit, de mens.
De tolk van Srebrenica belicht slechts één facet van de Bosnische Burgeroorlog die uitbrak in 1992 na het uiteenvallen van de federatieve Volksfederatie Joegoslavië. Deze oorlog was een gevolg van de onafhankelijkheidsverklaring van Bosnië Herzegovina op 29 februari en 1 maart 1992. De Bosnische Serviërs betwistten dit referendum en riepen een eigen republiek uit, de Servische Republiek met als gevolg dat er een etnische zuivering plaatsvond op de moslimgemeenschap in Bosnië en Herzegovina. Het is goed om weten en het geeft meteen aan waarom Hasan Nuhanovic zijn eigen verhaal neerschreef.
Het is 25 jaar geleden dat Srebrenica, door de VN uitgeroepen als een veilig gebied voor Bosnische moslims, werd ingenomen door de Servische troepen van Ratko Mladic, eindigend in één van de grootste massamoorden na 1945 op slechts 1000 km hiervandaan. In die periode was ik papa van een gezin met drie jonge kinderen en speelde die oorlog inderdaad in mijn toenmalige ogen ver van hier. Maar na het lezen van dit boek ben ik, wederom zoals bij veel boeken, mij meer en meer bewust van het feit dat wij hier met zijn allen lucky bastards zijn en dat niet beseffen. Dit verhaal raakte mij omdat het je treft in het diepste van je ziel, de overlevingsdrang als niets anders meer telt dan honger en angst. Het is de rode draad doorheen dit boek, als je honger hebt en er gedurig dag aan dag granaten vanuit de lucht neervallen dan denk je maar aan één ding hoe kan ‘ik’ overleven. Het is elk voor zichzelf, kan ook niet anders.
Nuhanovic kijkt terug hoe het voor hem allemaal is verlopen als vluchteling en tolk in de VN-enclave Srebrenica. Na een opgejaagd leven en zwerftocht met zijn vader, moeder en broer langsheen familie en bekenden op zoek naar enig veiligheid en eten belanden ze uiteindelijk in de VN-Enclave van de Dutchbat, de Nederlandse VN afdeling. Het is deze tocht die de allures van een thriller heeft met slechts één doel, in leven blijven en als dit moet door rooftochten te organiseren met honderden, duizenden onbewapende vluchtelingen op Servische dorpen dan moest dat dan maar, op risico van het eigen leven onder spervuur. Alleen de ruigste mannen of zij die niet anders konden namen daar aan deel en het was elk voor zichzelf.
Dit verhaal legt echter niet alleen de onmenselijkheid van een genocide bloot maar ook de onverschilligheid waarmee instanties omgaan met mensenlevens. Terwijl Srebrenica een obstakel was dat moest opgelost worden om een oorlog te kunnen beëindigen met dienaangaande geheime onderhandelingen zag Nuhanovic voor zijn ogen zijn vader, moeder en broer de toegang ontzegd tot de enclave. Het was meteen ook de laatste keer dat hij ze zag. Met een meedogenloze Madlic wist hij als geen ander dat het uitsluiten van zijn familie hun dood betekende.
Een verhaal dat niet geschreven is om mooie woorden en prachtige volzinnen te etaleren maar dat eens te meer bewijst wat een nietsontziende verstarring en eigenbelang kan veroorzaken. Een verhaal dat erin hakt en je onthutst achterlaat met een gesloten boek maar met een ongeloof en een overtuiging dat wil ik nooit. Ik blijf er dagenlang op kniezen. Verwarring en een overtuiging dat wil ik nooit.
Jan Stevens, redacteur boekensite.gent