Rondom staal

In deze verrassende roman maakt Koos van Zomeren, Arbeiderspers-veteraan, in zekere zin plaats voor twee andere auteurs: A.A. Staal en Simon Duyzer. De lezer vraagt zich misschien af: moet ik die kennen? Dit boek geeft het antwoord.

Koos van Zomeren (Velp, 1946) debuteerde in 1965 bij De Arbeiderspers met gedichten (De wielerkoers van Hank). Een kleine zestig boeken later beschouwt hij zichzelf als een schrijver met pensioen. In ieder geval is van hem geen fictie meer te verwachten. ‘Ik leef nog, maar mijn fantasie is dood. Het is net als met bevriezingsverschijnselen, je verliest om te beginnen je extremiteiten.’

A.A. Staal (Zutphen, 1944) publiceerde midden jaren ’80 met succes een aantal romans bij De Arbeiderspers. Daarna verdween hij plotseling uit het openbare leven. Hij stierf medio 2010 onder onduidelijke omstandigheden in de Alpen. Vierenveertig Van Kempens werd aangetroffen in zijn nalatenschap.

Simon Duyzer (Nijmegen, 1972) studeerde geschiedenis en werkte tot voor kort bij De Arbeiderspers. In Leven met de hoofdprijs schetst hij een beeld van leven en werk van A.A. Staal. Voor zover bekend is hij de laatste die hem levend heeft gezien.

Helder en sierlijk van taal, bondig van stijl en boordevol oneliners en wijsheden, geestig en sinister.

Deze “kleine” roman van Koos van Zomeren begint met Vierenveertig Van Kempens, evenzoveel superkorte hoofdstukjes over het personage Van Kempen, geschreven door A. A. Staal.. Al na twee of drie hoofdstukjes merk je als lezer dat er iets niet klopt. Langzamerhand kom je erachter dat Van Kempen geen gewoon personage is. Hij neemt vele gedaanten aan en overspant zelfs een tijdsspanne van enkele eeuwen. Elk hoofdstukje is als het ware een bouwsteentje “Van Kempen”. Logisch dat de lezer zich afvraagt tot welk bouwwerk dit zal leiden... Na vierenveertig hoofdstukjes die vaak surrealistische, ironische of soms zelfs stomme voorvalletjes beschrijven, neemt plots een tweede auteur de pen over.
Simon Duyzer neemt de lezer op sleeptouw in zijn zoektocht naar de ware Staal, nadat hij tijdens een bergtocht op zijn lijk is gestoten. Van de uitgeverij waar hij werkt en die ook het vroegere werk van Staal heeft gepubliceerd, krijgt hij de opdracht een gecommentarieerde uitgave van de nagelaten “Van Kempens” van Staal te verzorgen.  Er volgt een relaas over zijn kennismaking met de familie van Staal, het proberen begrijpen van de Van-Kempenverhaaltjes en het ontrafelen van het mysterie. Tegelijkertijd duik je onder in de persoonlijkheid van Simon Duyzer zelf door de manier waarop hij reageert op de gebeurtenissen. In ieder geval stapelen de vragen zich meer en meer op, want noch Simon noch jijzelf als lezer slagen erin een eenduidig beeld van de auteur of mens Staal op te roepen.
Maar geen erg, in het derde deeltje van deze roman komt Koos van Zomeren zelf op de proppen en verwacht je alle antwoorden in “Een goed woordje” samengevat. Opnieuw verandert de toon van de verteller compleet... en de ontknoping die Van Zomeren je voorschotelt, tart je verbeelding in die mate dat je je ogen, je leesinzicht en zelfs je verstand even in twijfel trekt...
De auteur speelt een subtiel spel met fictie en non-fictie, op het scherp van de snede tussen banaal verhaal en uitdagend leesvoer voor de geïntrigeerde lezer. De intelligente stijlwisselingen tussen de verschillende vertellers dragen daar zeker toe bij. Het boekje leest als een trein, hoewel ik me bij sommige Van-Kempenhoofdstukjes toch de bedenking maakte dat Staal het soms wel ver gaat zoeken. Andere verhaaltjes zijn dan wel weer ironisch-grappig of absurd of verontrustend. Geen wonder dat je daarna hongerig verderleest om de zin ervan te ontwaren in het relaas van Simon Duyzer.
Al bij al een leuke leeservaring, al moet ik bekennen dat er toch ook iets ongemakkelijks schuilt in dit boekje. Niet alleen omdat het je aanvankelijk met ongeloof achterlaat, maar ook omdat de auteur lijkt te suggereren dat het er niet toe doet of je iemand of niemand bent in dit leven, of je een personage bent in een verhaal of een reëel mens. Op zijn minst kun je stellen dat dit verhaal je niet zo gauw loslaat als je het boek hebt dichtgeslagen en dat op zich is al een compliment voor de auteur!

Marleen