Het leven en de dood van Jacob Querido

Zomer 1630. De zeventienjarige Jacob Querido wordt door zijn vader, een Sefardische suikerhandelaar uit Amsterdam, naar de plantage van zijn oom in het noordoosten van Brazilië gestuurd waar de Hollanders de suikerindustrie in hun macht proberen te krijgen. Met gemengde gevoelens verlaat hij zijn familie en zijn liefje en scheept hij in op De Gouden Salamander. Tijdens de bewogen reis met de driemaster van de West-Indische Compagnie begint hij na de zeemansbegrafenis van een oude man met wie hij veel optrok te twijfelen aan wie hij werkelijk is. Als jaren nadat hij zich tot een gerespecteerd en ietwat illuster suikerheer heeft opgewerkt zijn vader hem het portret van een jongen opstuurt, wordt de sluimerende twijfel weer aangewakkerd.

“Op 23 augustus 1630 stond Jacob Querido op het halfdek van De Gouden Salamander toe te kijken hoe de zwartbonte koe door vier matrozen vanuit een schuit aan boord van het schip werd gehesen, boven de kuil werd geduwd en er licht heen en weer slingerend in verdween.’ Met die intrigerende zin begint Het leven en de dood van Jacob Querido, de nieuwe roman van de Belgische auteur Bart Koubaa (pseudoniem van Bart van den Bossche). Aan de hand van de 17-jarige zoon van de joodse koopman Salamão Querido, een gefortuneerde koopman, toont Koubaa een piepklein stukje uit het imperialistische verleden van Nederland. In 1630 was de West-Indische Compagnie erin geslaagd via Recife, dat al in Nederlandse handen was, een deel van Brazilië te veroveren op de Portugezen. Dat gebied kreeg de naam Nieuw Holland en was interessant voor Nederland omdat er tal van suikerplantages lagen.

Jacobs vader heeft flink geïnvesteerd in suikerplantage De Vier Palmen, in het achterland van de Braziliaanse provincie Pernambuco, waar zijn broer Pedro al enige jaren de honneurs waarneemt. Hij acht de tijd nu rijp om zijn zoon voor langere tijd naar daar te sturen. Jacob vertrekt met De Gouden Salamander, dat deel uitmaakt van een konvooi dat volgeladen is met kanonnen, munitie en soldaten. De wat schimmige schipper Hendrick Swartehondt, een personage dat gedurende de rest van de roman ook schimmig blijft, houdt de touwtjes genadeloos strak in handen.

Het vertrek van Jacob wordt voorafgegaan door een hilarisch tafereel: een van de stieren die met het schip naar Recife moet, breekt los en zet de kade behoorlijk op stelten. Koubaa beschrijft dat schouwspel met gevoel voor humor en verhouding, in zorgvuldig geconstrueerde volzinnen die perfect passen bij de tijd waarin de roman is gesitueerd. In tijden van sms-, whatsapp- en twittertaal hebben lezers die zweren bij kort en krachtig taalgebruik allicht geen boodschap aan de schrijfstijl die Koubaa deze keer hanteert. Anderen zullen hier dan weer van smullen. Een feit is dat die soms voluptueuze schrijfstijl het verhaal voorziet van een flink aantal sierlijke krullen.

‘Het leven en de dood van Jacob Querido’ volgt de avonturen van Jacob onderweg naar Brazilië, waar de dreiging van vijandelijke vloten, piraten, ziektes, stormen en ander malheur nooit helemaal weg is, en van zijn lange jaren op De Vier Palmen. Tijdens zijn zeereis maakt Jacob kennis met een oude Jood, die zaden van twijfel in Jacobs somtijds koortsige brein zaait: is hij wel de zoon van zijn vader? Later in Brazilië, een periode die het grootste deel van de roman omspant, blijft die twijfel knagen. De elementen die de schrijver daarvoor aandraagt, geven we hier niet weg, maar ze zijn plottechnisch erg sterk. Desondanks doet Jacob wat hem is opgedragen en hij doet dat met veel succes. Moeilijker ligt het met zijn houding tegenover de slaven die op de plantage werken. Hij heeft er geen problemen mee om seksuele gunsten van de jonge slavin Musoke te ontvangen waarin zijn positie als zogenaamde meerdere niet irrelevant is, iets waarvoor hij later overigens een stevige prijs betaalt, maar tegelijkertijd verbiedt hij lijfstraffen en gunt hij de slaven meer bewegingsvrijheid. Dat morele dilemma had best wat verder uitgediept mogen worden, nu blijft het een beetje wazig en dat is best jammer voor het scherper definiëren van Jacobs persoonlijkheid.

Ondanks dat schoonheidsfoutje is deze nieuwe roman van Bart Koubaa een boek dat zich met plezier laat lezen. Het biedt een aantal opmerkelijke personages die enkele dagen door je leeswereld dwalen, een blik op een minder fraai hoofdstuk uit de Nederlandse geschiedenis (een tijd die De Gouden Eeuw wordt genoemd, een begrip dat tegenwoordig onder meer vanwege de slavenhandel ter discussie staat) en een verhaal over de relatie tussen een zoon en een vader die nooit echt in staat zijn geweest om met elkaar te praten. Koubaa kijkt daarbij niet uit het perspectief van de historicus, de rechter, de advocaat of de psycholoog, maar uit dat van de verteller. Zo te zien voelt hij zich opperbest in die rol.

Martin Overheul