Wijvenwereld

De middeleeuwen: een donkere periode waarin geweld regeert en mannen de samenleving domineren. Vrouwen komen er amper aan te pas, zo luidt het cliché. Dit boek brengt een ander verhaal. ‘Wijven’, het middeleeuwse woord voor vrouwen, zijn het hoofdpersonage. In de Lage Landen hadden vrouwen veel rechten, die ze gebruikten om handel te drijven, hun mening te verkondigen en hun wil door te drukken.

'Wijvenwereld' hangt een verrassend beeld op van de late middeleeuwen, de periode tussen 1250 en 1550. De auteurs gaan op zoek naar vrouwen die protesteerden, trouwden, vrijden en werkten. Dit boek laat rijke onderneemsters, ambachtsvrouwen, begijnen, criminelen, prostituees... aan het woord, en richt zijn schijnwerpers dus op een wonderlijke ‘wijvenwereld’.

Jelle Haemers (1980) doceert politieke en sociale geschiedenis van de late middeleeuwen en focust zich op stadsgeschiedenis van de Nederlanden. Andrea Bardyn (1991) onderzoekt de genderongelijkheid in de middeleeuwse economie en machtsverhoudingen binnen het huwelijk. Chanelle Delameillieure (1992) voert onderzoek naar huwelijksconflicten in de laatmiddeleeuwse Zuidelijke Nederlanden. De drie auteurs zijn allen verbonden aan de KU Leuven.

Jelle Haemers, professor politieke en sociale wetenschappen aan de KU Leuven, publiceerde recent samen met onderzoekers Andrea Bardyn en Chanelle Delameillieure het bijzondere boek Wijvenwereld. Vrouwen in de middeleeuwse stad. Het boek hangt een verrassend beeld op van de late middeleeuwen en focust op de belangrijke rol van vrouwen – “wijven” in de bronnen – in het dagelijks leven tussen 1250 en 1550.

De gemeenplaats dat de middeleeuwse vrouwen in de schaduw van de mannen leefden moet er volgens de bevindingen van de schrijvers aan geloven. Ondanks de ongelijke genderverhoudingen in de toenmalige samenleving namen vrouwen actief deel aan het dagelijkse leven. Geraffineerde vormen van omgang en complexe bestuursstructuren brachten vrede in de steden en schiepen kansen voor beide geslachten. 

De bekommernissen van de laat middeleeuwse stadsbewoners leken volgens de auteurs frappant op de onze, hun samenleving verschilde soms weinig van die van vandaag: gescheiden koppels, samengestelde gezinnen, alleenstaande mannen en vrouwen, buitenechtelijke sex, gedoogbeleid bij prostitutie… Ongelijke maatschappelijke structuren en patriarchale denkkaders beperkten wel de bewegingsruimte van vrouwen, maar toch blijkt uit tal van voorbeelden hoe ze ook verschijnen als ondernemende vrouwen, die hun rechten goed kenden, kansen grepen en actief deelnamen aan het economische, politieke of religieuze leven in hun stad. 

De auteurs verrichtten uitgebreid onderzoekswerk naar oude bronnen en geschriften in het oude Brabant, veelal te vinden in oude boeken, prenten, en vooral stads- en gerechtsarchieven. Ze vertrokken vanuit zeven invalshoeken: de toenmalige kinder- en vrouwenrechten, trouwende vrouwen, bedrijvige vrouwen, vrome vrouwen - en dan in het bijzonder de begijnen -, werkende, vrijende en ‘quade’ wijven. Overigens het woord ‘wijven’ duidde destijds op een positieve connotatie: ‘wivelijc’ betekende ‘edel’ of ‘eerbaar’. 

‘Wijvenwereld’ brengt verlichting in de doorgaans zo donkere terugblik op de duistere middeleeuwen als was het een tijd omgeven door pest, armoede of willekeur. Doet het wat denken aan onze huidige tijd? Middeleeuws vrouwen waren ook toen alleszins meer vrijgevochten dan we doorgaans dachten. Vrouwen verschijnen als zakenvrouwen, zelfstandig en rechtsbewust; ze leidden allerminst een lijdzaam leven binnenshuis, ook al was de hoofddoek ook toen in de mode…

Koen E.