Wonderboom

Magriet Vos moet vluchten. Ze is violiste en woont in een post-apocalyptisch Zuid-Afrika dat op de rand van de chaos staat. Magriet speelt geregeld voor de West-Kaapse tiran Albino X. Ze vreest dat ze haar leven niet zeker is als Albino X haar toenemende geheugenverlies ontdekt.
Ze vertrekt in het geheim naar haar geboorteplaats, vijftienhonderd kilometer naar het noorden. Magriet Vos wil naar haar roots, voordat ze vergeet wie ze is. Haar leven kent ze dankzij haar dagboek en foto’s, die ze als een kostbare schat in haar vioolkist bewaart. En door de vage herinneringen die bepaalde plekken of landschappen oproepen. Wie Wonderboom leest, reist met Magriet Vos mee in een zoektocht naar haar individuele en collectieve geschiedenis en is getuige van een uniek Zuid-Afrika.

Lien Botha schept een toekomstbeeld van het land aan de hand van historische gebeurtenissen – de Marikana-slachting, de apartheid, de Boerenoorlog, de VOC – en via talloze verwijzingen naar herkenbare Zuid-Afrikaanse namen: van schrijvers en schilders als Anna M. Louw en Hendrik Pierneef tot de rapper Yolandi Visser van Die Antwoord.

Lien Botha (Gauteng, Zuid-Afrika, 1961) studeerde talen aan de Universiteit van Pretoria en werkte geruime tijd als persfotograaf voor Beeld. Botha is internationaal bekend als kunstenaar, fotograaf en curator. Ze heeft deelgenomen aan talloze tentoonstellingen binnen en buiten Zuid-Afrika. Haar werk is opgenomen in zowel nationale als internationale collecties. 
Botha levert regelmatig bijdragen over kunst en literatuur aan verschillende kranten en tijdschriften, onder andere aan Die Burger en LitNet. Wonderboom is haar debuutroman. Voor dit boek ontving ze in 2016 de Jan Rabie-Rapportprys en in 2017 de Eugène Maraisprys.

Dit dramatische verhaal brengt ons naar een Zuid-Afrika in een niet zo verre toekomst. Het Zuiden kreunt onder de tirannie van Albino X, een dictator die de heerschappij over vooral het zuidelijk gedeelte heeft bemachtigd. Zoals zo vaak is er ook bij deze potentaat meer dan één hoekje af. Als groot liefhebber van taxidermie vindt hij er onder andere plezier in om de door hem vermoorde mensen op te laten zetten tot tableaux vivants. Een feit dat de odyssee van Magriet Vos in gang zet.

De vijftigjarige Magriet woont in het kleine dorpje Vergelegen in de buurt van Kaapstad. Waarom ze vrijwel alleen in haar dorp is achtergebleven kom ik als lezer niet te weten maar dat haar omstandigheden dramatisch zijn weet ik wel. ‘Ze leeft min of meer in het niets, in de tijd van de grote honger. Je zou nauwelijks geloven dat de meeste mensen die hier ooit hebben gewoond nu allemaal weg zijn, of dood.’

Maar honger is niet Margriets grootste zorg. Ze voelt dat haar geheugen verdwijnt, de vergeetziekte die in haar familie zit langs moederskant. Als violiste moet ze af en toe spelen voor Albino X en dat is een meer dan gevaarlijke taak want fouten worden niet getolereerd. ‘Soms kan ze de noten op de bladmuziek niet rijmen met de manier waarop ze moeten worden gespeeld.’ Ze beseft dat ze moet vluchten zolang ze nog kan. Terug naar het Noorden, naar Wonderboom waar nog familie leeft, indien ze niet wil eindigen als een opgezet dier.

Met alleen haar vioolkist waarin haar viool, enkele foto’s en haar dagboek vertrekt ze. Dat dagboek is van levensbelang. Daarin staat wie ze is en was, haar herinneringen aan Wim, haar grote liefde en steun en haar leven met hem tot hij verongelukte en in zee verdronk, maar ook waar ze naartoe wil.

“Jij bent Magriet Vos – violist. Je man was Wim Fourie. Je woonde in Bettysbaai. Daar verandert het land in zee. Je hart is daar voor een deel achtergebleven tussen dode dieren en fynveld. Je bent bezig je verstand kwijt te raken, want de vergeetziekte is een familiekwaal van moederskant. Houd koers. De heerser Albino X, laat je opzetten als hij er achter komt dat je bezig bent gek te worden. Je hebt regelmatig voor hem opgetreden op Vergelegen. Hij is erg, in de hoogste mate. Nu ben je bezig naar je familie in het Noorden te vluchten aan de voet van de Magaliesberg, vlak bij Wonderboom. Ze heten Martin Vos, Paul Vos en Stella Artois. Nee, dat is een soort bier. Ik zal haar achternaam er later bij zetten. Ik weet dat hij begint met een A.”

Het boek leest als een road trip. Onderweg ontmoet ze verschillende mensen. Soms helpen die haar maar evengoed wordt ze overvallen en aangerand. Het wordt ook steeds moeilijker om haar geheugen terug te vinden.

De originele invalshoek maakt het geen rechttoe rechtaan verhaal door de caleidoscopische verteltrant. Niet alleen de tocht op zich die allesbehalve van een leien dakje loopt maar ook de gedachtesprongen van Magriet in tijd en ruimte en de historische namen van mensen, plaatsen en gebeurtenissen die met de geschiedenis van Zuid – Afrika zijn verweven maken dit echt geen gemakkelijk te lezen boek. Het is wél interessant dat van deze historische namen en plaatsen in voetnoten de verklaring wordt gegeven. Het is fijn om op die manier meer van dit land te weten te komen.

Aan de vormgeving van dit boek werd erg veel zorg besteed. Bij elke etappe van haar reis hoort een soort van moodboard waarvan naarmate de reis vordert steeds meer dingen verdwijnen. Ook de cover is een perfecte weerspiegeling van het verhaal.

Eerlijk is eerlijk, vóór dit boek had ik nog nooit van Lien Botha gehoord. Nu ik ondertussen weet dat ze ook fotografe is zie ik dat de roman en de manier van uitgeven prachtig bij elkaar passen. Zirimiri press heeft hier een parel gevonden. Een debuutroman die me doet verlangen naar meer.

“ Magriet herkent het niet en weet er ook niets meer van. Ze is alles onherroepelijk en ontegenzeggelijk vergeten, omdat het zandsteen waaruit haar brein bestaat, elke herinnering heeft opgezogen en verteerd.

Wonderboom ligt – in vogelvlucht – zeven kilometer verderop.”

Marianne Verschaeren, gastrecensie