Vreemdeling zoekt kamer

In het New York van 1946 is dokter Marek, een Tsjechische arts, op zoek naar een kamer. Hij heeft het voornemen om zijn wetenschappelijke geschrift hier af te ronden. Hij verlangt naar rust en stilte, een kamer met een bed en een bureau waaraan hij kan werken, maar steeds ontstaan er onbenullige misverstanden tussen de verhuurder en de arts - een verkeerd begrepen woord, een verkeerd begrepen gebaar - en wordt hij weer gedwongen te verkassen. Wat is het verleden van dokter Marek? Wie is de vrouw met wie hij mysterieuze telefoongesprekken voert? Met zijn onberispelijke gedrag zaait de arts ook twijfel, want hij confronteert anderen onwillekeurig met hun eigen angsten en tekortkomingen. Ze bezien dokter Marek wantrouwend als de Wandelende Jood die veroordeeld is om eeuwig rond te dwalen. Een vreemdeling in het naoorlogse New York, door Hostovský realistisch beschreven met een ironie en kilheid die soms aan De avonden van Gerard Reve doen denken. Egon Hostovský (Hronov, Tsjechië, 1908 - Montclair, V.S., 1973) debuteerde eind jaren twintig en werd door de critici onthaald als een groot talent. In 1936 ontving hij de Tsjechoslowaakse Staatsprijs voor de Literatuur, maar drie jaar later werd zijn leven en werk voorgoed getekend door ontheemding en ballingschap: Hostovský was Joods en moest vluchten voor de nazi's. Na de oorlog werden zijn boeken in het communistische Tsjechoslowakije verboden. Uiteindelijk vestigde de schrijver zich blijvend in de Verenigde Staten. Egon Hostovský was een bloedverwant van Stefan Zweig en bevriend met Graham Greene, die zijn werk bewonderde. Tegenwoordig geldt Hostovský als een van de meest prominente Midden-Europese schrijvers van de twintigste eeuw.

‘Vreemdeling zoekt een kamer’ meer dan 70 jaar geleden geschreven door Egon Hostovsky is meer dan ooit up-to-date. Het is verwonderlijk hoe de parallellen van dokter Marek, een Tjechische arts op zoek naar een onderkomen en nergens echt terecht kan, naar onze huidige migratiecrisis kan getrokken worden. Niet echt verwonderlijk als je weet dat Hostovský eerst als Jood moest vluchten voor de nazi’s, nadien als intellectueel die niet zweeg tijdens bij de aanvang van het communistisch regime in Tjechoslowakije doorheen Europa zwierf, zelfs België aandeed om zich uiteindelijk te kunnen settelen in de Verenigde Staten. De wreedheid en de Holocaust waren voorbij maar hij bleef ontwricht.  

Wat dan met dokter Marek? Het is een markant personage dat vanuit ‘ergens’ opduikt op zoek naar een onderkomen. Zijn zoektocht als Tjechische banneling, het woord vluchteling werd toen niet gebruikt, in het New York van 1946 is er een met vallen en opstaan. Eigenlijk wil hij maar één ding, rust. Rust die hij zou willen vinden in een kalme, eenvoudige kamer met een tafel, want hij houdt van tafels. Het is meteen ook de teneur van dit verhaal want het is grappig. Het leest onverhoeds erg vlot, sleurt je mee in zijn zoektocht naar die kalme plek om zijn proefschrift af te werken over de kwaal van een te hoge bloeddruk dat je nauwelijks ervaart dat Hostovský je met de neus op onthechtingsproblematieken drukt die heden ten dage ook onze levens beïnvloeden.  

Zijn voorkomen en karakter zorgen ervoor dat hij steeds kan rekenen op weldoeners of toch zeker in medemensen die in hem geloven maar tevens komt hij steevast in situaties terecht die hem terug de deur wijzen. Blijkbaar bezit hij de gave om iedereen een spiegel voor te zetten en laat dat nu datgene zijn dat velen niet graag zien. Komt daarbij dat hij dikwijls mysterieuze telefoongesprekken pleegt waar niemand enige hoogte van krijgt. Maar wat doe je als je eenzaam ‘gemaakt’ wordt. Bellen naar de Heilige Maagd? Ook hier legt Egon Hostovsky (1908-1973) de vinger op een hedendaagse wonde, eenzaamheid. 

‘Vreemdeling zoekt kamer,’ meer dan 70 jaar geleden geschreven plaats onszelf heden ten dage voor de spiegel, zwarte humor die op pijnlijk wijze vingers op hedendaagse sociale wonden legt.  

Jan Stevens, redacteur boekensite.gent