Uiterste dagen
In ‘Uiterste dagen’ van Ferdinand Lankamp zijn fictie en werkelijkheid niet te onderscheiden, maar helpen elkaar een verhaal te vertellen. Een jonge historicus komt tot de conclusie dat de universiteit geen plek voor hem is. In zijn hoofd krijgt een geschiedenis uit de familie vorm: zijn overgrootvader Edvard werd voor de keuze gesteld om al dan niet zijn land te dienen tijdens het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog in Finland. De historicus zet de gebeurtenissen op papier en bereist het gebied waar zijn familie nog altijd woont. Maar in welke mate houdt hij zich aan de historische feiten? Wat verzint hij erbij, wat is geoorloofd, wat gaat te ver – en waarom?
Ferdinand Lankamp is als jonge historicus uit Voorschoten, een stadje in Nederland, gefascineerd door de spannende oorlogsverhalen in zijn familie over zijn overgrootvader Edvard. Overgrootvader moest tijdens de Fins-Russische Winteroorlog van 1939 kiezen tussen eigenbelang of het dienen van zijn land. Lankamp besluit er een roman over te schrijven. Het wordt een roman met een dubbele bodem: 1940 en Later.
In 1940 speelt de fictie. Als de Russen eind 1939 Finland binnenvallen wordt het paard op de boerderij van Edvard Hagga opgevorderd. In verhalende stijl is Edvard Hagga zelf aan het woord. Hij stamt uit een oude trotse Finse familie en maakte in 1918 deel uit van het Schutkorps, het witte leger dat ook toen al tegen de Russen vocht. Nu verlaat Edvard zijn familie om op vraag van een plaatselijke kapitein Falander een paardentransport naar het front te begeleiden. Het transport zal faliekant aflopen. Zijn paard wordt gedood en zelf zal hij aan zijn verwondingen als oorlogsslachtoffer overlijden.
In ‘Later’ is de historicus zelf aan het woord. Hij gaat op zoek naar feiten, reist daarvoor zelfs naar Finland, en probeert te achterhalen waar zijn familie werkelijk heeft gewoond en wat er speelde. Hij worstelt voortdurend met de vraag ‘wat is waar of juist niet waar’. Moet hij zijn familie zwart maken of juist mooier? Hierover vertelt Lankamp in een interview: “ in mijn ervaring aanvaarden de meeste historici impliciet dat hun lezing van de bronnen nu eenmaal gekleurd is door hun tijdsgebonden mensbeeld, en daardoor onoverkomelijk subjectief. Ze gaan er misschien vanuit dat mensen de gebeurtenissen en overwegingen in hun leven tot een verhaal maken, maar in de praktijk is het vaak onmogelijk om te achterhalen wat voor verhaal, laat staan waarom juist dat verhaal”..
Als lezer weet je ook niet altijd wat in deze roman nu fictie is of non-fictie. Maar wellicht is dit ook niet belangrijk. Lankamp bedankt bij het einde van zijn debuutroman in het bijzonder zijn vader Robert, en zijn ooms Paul en Jan, om hun archief aan oude foto’s en brieven, en vooral omdat ze zijn fantasie en belangstelling voor geschiedenis zo hebben geprikkeld. Hier schuilt de mooiheid en het belang van deze roman. De historicus weet met aandacht voor redelijk wat feitelijkheden én in een boeiende levendige verteltrant terloops een intiem portret van een eenvoudige boer tijdens de beginjaren van tweede wereldoorlog in het noorden van Finland te schetsen. Over een boer die voor zijn land vocht, over diens gezin- en familieverhoudingen, de ambivalente en lang verheven plaats van de Zweedstalige gemeenschap in Finland, het gestaag groeiende Finse nationalisme en de vertwijfelende houding tegenover Rusland en nazi-Duitsland.
Koen E.,gastrecensie