En toch is alles wat we doen natuur

En toch is alles wat we doen natuur bevat de mooiste natuurgedichten van dichter-tekenaar-bioloog Leo Vroman. Vroman was gefascineerd door het leven in en rondom ons, dat hij tot in de wonderbaarlijkste details observeerde en beschreef. Tientallen bundels speelse poëzie schreef hij, een onuitputtelijke stroom gedichten van 1946 tot 2014, het jaar van zijn overlijden. Mirjam van Hengel (auteur van het succesvolle Hoe mooi alles, over Leo en Tineke Vroman) maakte een nieuwe, ruime selectie uit de gedichten die Vroman schreef over de natuur – die van mensen, die van gras, bloemen en bomen, van orkanen en organen en van alle mogelijke dieren.

Leo Vroman, begenadigd dichter, schrijver, tekenaar en succesvol bioloog/hematoloog, mag wat mij betreft eeuwig bekend blijven dankzij de laatste gedenkwaardige strofe uit zijn even droefgeestige als ontroerende gedicht Vrede:

kom vanavond met verhalen
hoe de oorlog is verdwenen
en herhaal ze honderd malen:
alle malen zal ik wenen

Daarmee doe ik zijn andere werk evenwel tekort want Vroman, geboren in 1915 in een joods gezin, heeft een oeuvre achtergelaten dat het niet verdient om gereduceerd te worden tot negentien in een wonderlijke volgorde geplaatste woorden. Leo Vroman had een scherp – en vaak mededogend – oog voor de kleine en grote tragediën in zijn omgeving, maar keek even onbevangen naar de elementen, flora en fauna. Hij vond immers dat alles wat we doen met de natuur te maken heeft. In zijn lange schrijversloopbaan schreef hij daar honderden, zo niet duizenden gedichten over. Uit één van die gedichten, het vijfdelige Wieltjes en wieltjes, haalde schrijfster Mirjam van Hengel de titel van de door haar samengestelde royale verzameling En toch is alles wat we doen natuur. Ze putte daarvoor uit drieëntwintig bundels die gepubliceerd werden tussen 1946 en 2015.

Over de keuze van de samenstelster kun je van mening verschillen, zoals je dat bij een bloemlezing eigenlijk altijd kunt doen. Ik doe dat niet. Van Hengel koos voor een zo volledig mogelijk beeld van Vromans liefde voor de natuur. Dan loop je inderdaad het risico dat er al eens een gedicht in het boek terechtkomt dat van mindere kwaliteit is. Storen doet dat geenszins. Ook een minder gedicht van Vroman blijft het lezen waard.

De fraai uitgegeven bloemlezing kreeg een veelzeggende ondertitel mee: ‘De mooiste gedichten over het leven in en rondom ons’. Vroman keek zijn hele leven lang met een nimmer aflatende fascinatie naar alle aspecten van het leven als naar een natuurlijk proces. Of het nu liefde, storm, populieren of verval betrof, hij aanschouwde het vanuit het perspectief van de academicus die hij altijd gebleven is. Voor Vroman was het hart dan ook niets anders dan een spier, een orgaan met een biologische functie en geen centrum van emotionele aandrift. Onze impulsen worden te allen tijde geleid door onze hersenen, lees de natuur. Dat zal voor sommige lezers misschien bijzonder rationeel klinken, maar het leidde bij Leo Vroman tot opmerkelijke poëzie:

het gek begraven van gewone doden
de behoefte om naar bloemensap te geuren
komen uit één huid van hersencellen
waarop gedachten dansen en membranen zwellen

En toch is alles wat we doen natuur is chronologisch opgebouwd zodat het een goed zicht biedt op de evolutie van Vromans dichtkunst, die naargelang hij de dood naderde – Vroman overleed op 98-jarige leeftijd – minder woorden nodig had, nu en dan melancholiek klonk, terugkeek naar wat voorbij was, minder stilstond bij het leven rondom en in de dichter en vaker vooruitkeek naar wat onvermijdelijk komen zou.

Wat lijkt mij het mooiste einde?
Misschien iets met wilde dieren
(nog bioloog zijnde),
een tijger, een troep wolven,
door een verenwolk van gieren
gretig, uitbundig bedolven,
en dan als een keurig skelet
met wind en zand doorsuisd,
of liever juist
veilig in bed
mijn eeuwigheid begroeten,
want o ik zal terugkeren
op mijn verdwenen voeten,
eeuwenlang telkens weer en
als een hernieuwde maandag maar met oude gedichten
de nacht verlichten
en ondergaan.

Martin Overheul