Terug naar Berlijn
Londenaar Eric Devon kan op een dag zijn ware identiteit niet langer verborgen houden. Hij heet eigenlijk Erich Dalburg en groeide op in Berlijn. Tijdens de oorlog moest hij, Joods en in het verzet, halsoverkop Duitsland verlaten. Alleen Nora, zijn Britse vrouw, en een bevriende Amerikaanse journaliste kennen zijn afkomst. Wanneer ze hem weten over te halen om met hen naar Berlijn en Bergen-Belsen te reizen, komt hij voor een onverwachte opgave te staan.
Niets lijkt meer zoals hij dacht dat het was, en pas wanneer Eric inziet dat zijn lot, dat van banneling, niet zwaarder is dan dat van hen die in Berlijn probeerden te overleven, ontstaat er een nieuw begin, daar waar hij het niet verwachtte: bij zijn familie, in Berlijn.
De Amerikaanse journaliste Verna Carleton tekent het verhaal op van de zoektocht van een eenzame Duitser die na vluchteling te zijn geweest in Engeland terugkeer naar Berlijn. Ze neemt je mee naar Duitsland en meer bepaald naar het Berlijn van 1956. Haarfijn beschrijft ze de situatie die zich daar afspeelt. Een stad die nog gebukt gaat onder de oorlog na ‘De slag om Berlijn’, waar nog veel moet worden herbouwd en vooral hoe de mensen er emotioneel aan toe zijn. Alles wordt accuraat beschreven zodat je een beeld kunt vormen hoe het er in die tijd aan toeging. Er zijn nog allerlei conflicten aan de gang en het beschrijft de andere kant van de medaille: hoe Duitsers de oorlog hebben doorstaan en wat het ook vooral voor de Duitse Joden betekend heeft. Erich de hoofdfiguur leefde verscholen en vereenzaamd onder een andere identiteit in Londen en huwde er. Carleton is vertrouwd met het thema banneling; de Duitser ‘Erich’ in de roman staat wellicht voor haar vader, een Amerikaanse Duitser die trouwde met haar Engelse moeder en die zijn gezin vlak na de oorlog in de steek liet.
In de roman stelt ze zich de vraag of en hoe een banneling uit het Duitsland van het naziregime na meer dan een decennium zijn masker kan afleggen. Na de oorlog verrijst Duitsland, het Wirtschaftswunder al snel uit zijn as, en vele Duitsers vergeten graag het verleden of vergenoeglijken het met een nostalgische voetnoot. Zoals de protagonist in deze roman besloot ook schrijfster Verna Carleton destijds de naam van haar vader niet meer aan te nemen. Ze huwde met een Mexicaanse arts en engageerde zich in haar nieuwe land ook voor daar wonende bannelingen.
In 1957 reisde ze samen met haar hartsvriendin Ghisèle Freund naar Berlijn. Freund verwierf destijds grote bekendheid met een reeks Berlijnfoto’s, en Carleton schreef er haar ‘Terug naar Berlijn’. De roman wordt nu heruitgegeven in een vertaling door Nathalie Koch. Dit lang wat vergeten boek uit de naoorlogse periode blijft een wellicht behoorlijk gekleurd literair ooggetuigenverslag, geschreven voor een naïef Amerikaans publiek.
Erich, de terugkerende Duitser, vindt in Berlijn na zovele jaren de afscheidsbrieven van zijn vader, geschreven tijdens zijn laatste dagen in de Stasi gevangenis. Zijn vader stierf er door ziekte en uitputting, maar bleef tot zijn dood rotsvast overtuigd van een naïef geloof in gerechtigheid en het goede. Erich ontmoet in Berlijn ook de weinige nog overlevende familieleden. Zijn familie was van rijke aristocratische afkomst met Joodse verwantschap. Velen werden weggevoerd naar de gaskamers, anderen overleefden in het binnen- of buitenlandse verzet. Hij ontmoet er ook oude vrienden, waarvan sommigen sympathiseerden met Hitler en het nationaalsocialistische regime, terwijl anderen hebben en houden verloren. Erich wordt er vooral geconfronteerd met veel leed, bij zichzelf en bij de overlevenden. Het drama van zijn generatie blijft een alomtegenwoordige achterdocht, het onverwerkte verleden, de tragiek van de verloren oorlogsjaren, gebroken levenslopen en verwoeste families. In het Berlijn van het nieuwe Duitsland heerst de bekommernis voor een betere toekomst voor de nieuwe generatie, maar ook de jeugd van de jaren 60 wordt evenwel geconfronteerd met een groeiende haat tussen Oost en West, tussen kapitalisme en communisme, met de komende bouw van De Muur en met de opdoemende Koude Oorlog.
Koen Elsen