De baanbreker

De jonge Oskar Johansson heeft een gevaarlijke baan als springmeester: hij blaast rotsen op voor spoorwegtunnels. Nadat hij een zwaar ongeluk ternauwernood heeft overleefd, weet hij toch nog een hoge leeftijd te bereiken. Via Oskars levensverhaal neemt Henning Mankell de lezer mee door het Zweden van de vroege twintigste eeuw: de opkomst van de arbeidersbeweging, de crisisjaren, de Tweede Wereldoorlog en daarna de opbouw van de verzorgingsstaat. Een prachtig gecomponeerde, poëtische debuutroman, waarin Mankell zijn vermogen om de lezer het verhaal in te trekken en mensen van vlees en bloed neer te zetten al duidelijk etaleert.

Kleine korrels geschiedenis die samen een krans vormen, aantekeningen en herinneringen. Oskar Johansson die tweeledig is. Een echte oud-springmeester die ’s zomers een sauna bewoonde en een andere Oskar Johansson die onderdeel wordt van een levensverhaal. Maar allebei zijn ze overleden aan een hersenbloeding. Oskar leefde in de tijd van de opkomende industriële revolutie. Het verhaal is een poging te reconstrueren wat Oskar in al zijn eenvoud eigenlijk nooit zei: over vriendschap, over zijn socialisme,  zijn handicap en zijn strijd in het leven.

Er zijn een paar sleutelwoorden.

‘Ik deed hetzelfde als alle andere kinderen.’

‘ik ging natuurlijk door als springmeester zodra ik hersteld was.’

‘Je was en bleef arbeider.’

‘Er is veel veranderd, maar niet voor ons.’ 

Henning Mankel l(1948-2015) was als Zweeds jongeman een geëngageerd links activist en overal te vinden in acties tegen de conservatieve politieke elite. In 2010 was hij bijvoorbeeld aan boord van een Zweeds schip dat hulpgoederen wilde afleveren aan de Palestijnen in de Gasastrook toen het werd geënterd door Israëlische commando’s.  Zijn schrijverscarrière startte in 1973 met 'De baanbreker' als debuutroman. Dit is het prille, maar oh zo frisse,  begin van een lange reeks publicaties waarin Mankel maatschappelijke thema’s als armoede, racisme, kapitalisme en politiek gekonkelfoes zal hekelen. Dit eerste boek van zijn hand is  pas nu in het Nederlands vertaald. Misschien is de structuur van deze roman nog wat verwarrend, maar al helemaal zijn -net als in zijn latere veel bekendere werken-,  de karakters van zijn personages levensecht uitgediept en bekoort hij als meeslepend meesterverteller de lezer met zijn experimentele stijl. Pas na zijn eerste romans ontdekt Mankel dat hij zijn maatschappijvisie nog beter zal kunnen uitdragen met het schrijven van spannende misdaadboeken zoals in de mode bij collega’s Zweedse auteurs. Zo zal hij wereldberoemd worden met ondermeer zijn Wallander-reeks, waarin hij dezelfde thema’s aan de kaak zal blijven stellen, maar dan in het spannende kleedje van de thrillers. 

Koen Elsen