De heilige Rita
auteur:
Tommy Wieringa
ISBN nummer:
9789023458753
uitgeverij:
De Bezige Bij
Body:
Paul Krüzen woont al zijn leven lang met zijn vader in een Saksische spookboerderij aan de Duitse grens. Eens zorgde zijn vader voor hem, nu zorgt hij voor zijn vader. In de halve eeuw die intussen verstreken is hebben ze hun dorp sterk zien veranderen. De wereld is in beweging gekomen: Chinezen hebben de horeca van Mariënveen overgenomen, Russen, Polen en Roemenen zijn in het dorp vertrouwde verschijningen geworden.
De grote kentering is begonnen met de Russische piloot die met een sproeivliegtuigje uit de Sovjet-Unie ontsnapte, en in het hart van de Koude Oorlog neerstortte in het maisveld achter de boerderij. Dit zette een keten van gebeurtenissen in werking waarvan Paul Krüzen en zijn vader nooit volledig zijn bekomen.
De heilige Rita is een betoverend memento voor de achterblijvers en een ode aan de mens die zichzelf wil overstijgen.
“Negenenveertig jaar waren ze nu in elkaars leven, zijn vader en hij. Op een dag niet ver van nu zou hij alleen achterblijven in de Saksische boerderij op de Muldershoek, waar hij tot vreemdheid en gesprekken met zichzelf zou vervallen.” Zo schetst Paul Krüzen zijn leven en toekomst in het eerste hoofdstuk van dit boek, dat de lezer meteen katapulteert in de leefwereld van een achtergesteld dorp ergens vergeten aan de Nederlandse grens met Duitsland. In de dagelijkse handelingen van de dorpelingen – met hun Hollands klinkende namen voor de Vlaamse lezer vreemde iconen van een onbekend universum – lijkt de tijd te hebben stilgestaan. Letterlijk soms. Hoofdpersoon Paul Krüzen bezit een bloeiende handel in militaria, zijn vriend en maatje Hedwiges baat een dorpswinkeltje uit dat na de komst van de supermarkt zijn bestaansreden nog slechts vindt in enkele producten die je nergens anders nog kunt kopen. Bij iets minder jonge lezer zal de merknaam Saroma bijvoorbeeld zeker nog een belletje laten rinkelen…
Nochtans lijkt de stilstand slechts schijn. De buitenwereld strekt zijn tentakels uit en sluipt binnen; zijn verlokkingen beroofden Paul van zijn moeder; inwijkelingen in het dorp brachten exotische dromen met zich mee maar evenzeer misdaad en geweld. Als Hedwiges het slachtoffer wordt van een roofoverval stort de wereld voor beide vrienden in.
Gaandeweg neemt Tommy Wieringa je mee in de innerlijke wereld van Paul. De schijnbaar wereldvreemde eenzaat blijkt een rijk gevoelsleven te hebben en een diepere verstandhouding tot mensen en dingen dan hij zelf beseft. Naar gelang het verhaal vordert, zie je hem van zonderling evolueren tot een man met een grote betrokkenheid bij het leven van zijn vader en vooral van zijn vriend. De ingehouden frustratie van een heel leven komt tot uitbarsting op het moment dat zijn weinig spannende maar vredige leefwereld brutaal is verstoord. Niets zal nog hetzelfde zijn. Tommy Wieringa laat het einde open, maar de lezer weet dat Paul door zichzelf te overstijgen tegelijk is gedoemd zichzelf te verliezen.
Voor mij was het lezen van deze roman een merkwaardige ervaring. Het kost de lezer wat tijd om erachter te komen welke schoonheid schuilt in (hoofd)personages die op het eerste gezicht eerder instinctief leven en niet in hun binnenste laten kijken. Met mondjesmaat echter zie je doorheen de ongeschaafde buitenkant van hun woorden en handelingen de rijkdom van hun binnenwereld en de onuitgesproken oprechtheid van hun gevoelens en onderlinge relatie. Het lot speelt een grote rol, het noodlot ook dat ze zelf over zich afroepen. Dit is een tragische maar bloedmooie, menselijke geschiedenis over personages die zichzelf als beschermelingen van de heilige Rita beschouwen, de heilige van de hopeloze gevallen.
Tommy Wieringa is zelf afkomstig uit zo’n dorp en kent die wereld door en door. Hij schrijft met mededogen over degenen die eraan zijn vastgeklonken en zich nooit hebben weten te bevrijden door weg te trekken en hun droom te volgen. De thematiek van migratie uit ander werk van hem werkt hier ook omgekeerd: wie niet emigreert, is soms evenzeer verloren. Ook het thema van de vrouw als heilige, als moeder en als hoer diept hij verder uit: in de figuren van de moeder van Paul en het hoertje Rita. Andere thema’s zijn de tijd, de impact van het verleden op het heden en van het heden op de toekomst. Ten slotte ook de vriendschap, die in zijn boek “Joe Speedboot” al een prominente rol speelde. Dit alles geschreven in een schitterende stijl: de natuur komt tot leven in een zintuiglijke beeldspraak die je niet onberoerd laat en al op de eerste bladzijde het knappe schrijverschap van Wieringa verraadt. De openingszin is filmisch: “Paul Krüzen spuwde in zijn handen, greep de steel vast en hief de bijl boven zijn hoofd.” En even verderop: “Een paar bleke sterretjes verschenen aan de hemel. Diep daaronder, op de open plek in het bos, zwaaide de demon met zijn bijl. Hij liet hem knallen als een zweep. Blokken tolden door de lucht. De beuken rondom, sterk en glad als jongensarmen, rilden onder het geweld.”
Een rijk boek dat je niet gauw loslaat en dat noopt tot herlezen!
Marleen de Bruyne
prijs:
€ 19.99