Verdrongen verleden
De Grote Oorlog eindigde bijna een eeuw geleden, maar de rol die nationalistisch, katholiek Ierland in dit verschrikkelijke conflict speelde blijft tot op de dag vandaag een gevoelig thema. Het verhaal van de 16e(Ierse) Divisie, de belangrijkste bijdrage van nationalistisch en katholiek Ierland tot de Britse oorlogsinspanning, illustreert op een dramatische wijze de complexiteit en de tegenstrijdigheden van het Ierse engagement in de Eerste Wereldoorlog.
De 16e (Ierse) Divisie kende triomf en tragedie aan het westelijke front. Een groot gedeelte van deze gebeurtenissen speelden zich af in Vlaanderens velden. Ze boekte, samen met haar ideologische opponent – de 36e (Ulster) Divisie – een spectaculaire overwinning met de inname van Wijtschate op 7 juni 1917 maar beleefde een paar maanden later, opnieuw samen met de 36e Divisie, ook één van haar grootste tragedies bij de zinloze strijd rond de Frezenberg. Dit boek focust niet alleen op wat er toen gebeurde maar geeft ook duiding bij het ontstaan én de teloorgang van deze, in meer dan een opzicht bijzondere eenheid. Ierse katholieken en nationalisten hadden in 1914 en 1915 met duizenden vrijwillig dienst genomen in het Britse leger in de hoop op die manier het al bijna afgeronde politieke proces dat tot zelfbestuur voor Ierland moest leiden, te bespoedigen. Toen diegenen die het geluk hadden de hel te hebben overleefd naar huis terugkeerden, kwamen ze in een land terecht dat ze nauwelijks herkenden en dat het liefst zo snel mogelijk hun inzet vergat. Tot voor kort werd hen zelfs een plaats in de officiële Ierse geschiedschrijving ontzegd. In ‘Verdrongen Verleden’ vindt u hun ongecensureerde en vooral tragische verhaal…
Verdrongen verleden: de 16de (Ierse) divisie in Vlaanderen –
1917 of een boek dat een bewuste historische vergetelheid goedmaakt.
Op Paasmaandag 1916 brak in Dublin een revolutie uit tegen de toenmalige Engelse bezetting van Ierland. Slechts weinig mensen (ook in Ierland) weten dat er tijdens die Paasweek meer nationalistische Ieren aan het front in Vlaanderen zijn gesneuveld dan op de barricaden in de Ierse hoofdstad. Bovenvermeld boek van Jan Huijbrechts vertelt ons hun bloedige geschiedenis en onthult tegelijkertijd waarom deze soldaten zolang ‘onbekend’ zijn gebleven.
De Ieren hadden tussen 1798 en 1867 tot vier maal toe tevergeefs de wapens opgenomen om zich van het Brits gezag te bevrijden. Enkele Ierse leiders vonden het dan ook nodig tot een andere tactiek over te gaan om dit doel te bereiken. Ze wilden dan ook voortaan een constitutionele en dus volledig wettelijke weg bewandelen. Vaststellend dat er in het Westminster parlement slechts twee partijen zetelden, de liberals en de Tories ( de bijnaam van de conservatieven) en dat zowel de ene als de andere op een meerderheid moest kunnen rekenen om aan het bewind te geraken, kwamen ze op het idee dat een politieke formatie die op de stemmen van van de meeste Ieren zou kunnen rekenen, bij een regeringsvorming wel eens “op de wip” tussen beide zou kunnen terecht komen en haar bijdrage voor het tot stand komen van een meerderheid dan afhankelijk maken van de inwilliging van een aantal Ierse eisen. Er wordt bijgevolg een nieuwe politieke partij opgericht: de Irish Parlementarian Party (The Irish Party), die er vrij snel in zal slagen de Ierse kiezers in grote getallen voor zich te winnen. In 1914 lijkt die strategie te gaan lukken.
Het Lagerhuis heeft de Home Rule (zelfbestuur) voor Ierland goedgekeurd. Alleen de handtekening van de koning ontbreekt nog. Het begin van de eerste wereldoorlog gooit echter alles overhoop. De Britse regering heeft nu dringender zorgen. Alle andere grote naties die bij het conflict betrokken zijn (Duitsland, Frankrijk, Oostenrijk-Hongarije en Rusland) kunnen miljoenen soldaten mobiliseren. Het Verenigd Koninkrijk kan dit echter niet want het land kent geen dienstplicht. Het Britse leger beschikt amper over enkele honderdduizenden beroepssoldaten die weliswaar goed getraind zijn, maar in aantal veel te weinig. Er moeten dringend vrijwilligers worden gerekruteerd. Niet alleen in Groot Brittannië, de kolonies en de ‘dominions’ Canada, Australië, Nieuw-Zeeland, Zuid-Afrika… dienen ook aangesproken te worden en uiteraard ook Ierland. Daar mogen de Britsgezinde unionisten onmiddellijk de 36ste divisie van het Britse leger rekruteren uit de manschappen van de UVF (Ulster Volonteer force), de militie die ze in 1913 opgericht hebben om Ulster waar ze in de meerderheid zijn, van Ierland af te scheuren indien Home Rule zou worden ingevoerd. Ze willen op die wijze hun onvoorwaardelijke trouw aan het Verenigd Koninkrijk demonstreren en zo de invoering van zelfbestuur voor Ierland tegenhouden. Ze weten immers maar al te goed dat ze in dat geval de bevoorrechte positie die ze bekleden onherroepelijk zouden kwijt spelen.
Ierse nationalisten melden zich voor het Britse leger
Om dat unionistisch plan te dwarsbomen vindt John Redmond, de leider van de Irish Party, dat er zeer dringend een nieuwe divisie op poten moet worden gezet die uitsluitend uit Ierse nationalisten zou bestaan. Hij laat aan de regering van Londen weten dat zijn partij voor de rekrutering van vrijwilligers wil zorgen op voorwaarde dat dit het bekomen van zelfbestuur zou waarborgen. De Britten reageren aanvankelijk niet enthousiast. Ze hebben weinig vertrouwen in Ierse nationalisten. De nood aan kanonnenvlees is echter zo groot dat ze uiteindelijk toch toehappen. Duizenden Ieren zullen dan ook gehoor geven aan de oproep van hun partijleiding en zich als vrijwilliger melden. Ze vormen de 16de divisie. Hun verhaal is best te vergelijken met dat van de jonge Vlamingen die in 1914 het Belgisch leger gingen vervoegen omwille van “de gelijkheid in rechten en feiten” die hen voor na de oorlog was beloofd. Net zoals zij waren John Redmond en zijn Ierse vrijwilligers ervan overtuigd dat zij door naar het front te trekken de zaak van hun volk dienden. Ze zouden echter snel gaan ervaren dat ze door heel wat Engelse officieren werden gewantrouwd en zelfs geminacht. Wat niet belette dat ze zeer zware offers brachten. Een voorbeeld: tijdens de door haar gewonnen slag bij Ginchy die tussen 3 en 9 september 1916 plaats vond, verloor de 16de divisie 224 van haar 435 officieren en 4090 van haar 10.410 soldaten.
De Paasopstand gooit de kaarten door mekaar
In Ierland waren de radicale nationalisten alles behalve tevreden met de door Redmond gevoerde politiek. Ze vonden het ongehoord dat Ieren een Brits uniform zouden dragen. Ze vormden echter slechts een kleine minderheid en hun anti rekruteringscampagnes kenden maar weinig succes. Ze bleven desondanks uitgaan van het oude principe: England's difficulty is Ireland’s opportunity en gingen koppig hun eigen weg: die van een gewapende revolutie. Op Paasmaandag 1916 was het zo ver. De opstandelingen waren er zich nochtans goed van bewust dat ze militair gezien geen kans maakten, en dat het zeer twijfelachtig was dat ze de steun van de bevolking zouden krijgen. Hun ‘Paasopstand’ wordt binnen de week neergeslagen. Maar dan gebeurt een politiek mirakel. Een bijzonder harde Britse repressie tegen al wie nog maar van sympathie voor de rebellen verdacht wordt en vooral het fusilleren van de leiders van de opstand veroorzaken een totale ommekeer in de publieke opinie. De meeste Ieren kiezen nu de kant van de opstandelingen. Sterker: de terechtgestelde leiders worden vanaf dan als helden en heiligen vereerd! Door dit alles komen de soldaten van de 16de divisie ondertussen in een ware tragedie terecht. Ze beseffen dat ze hetzelfde uniform dragen als de mannen die in Dublin hun nationalistische kameraden hebben terechtgesteld en voelen zich daar allesbehalve goed bij. Ze krijgen als het ware met gewetensproblemen te kampen. Ze waren vertrokken met de bedoeling door hun inzet en hun offer de bevrijding van hun land te bekomen en bevinden zich nu in het kamp van de vijand van Ierland. Hun woord getrouw blijven ze nochtans keihard vechten in een oorlog die niet meer de hunne is en waarin er nog vele van hen zullen sneuvelen...
Wanneer de overlevende na de oorlog thuis komen, is Ierland totaal veranderd. De Irish Party heeft alle prestige verloren en wordt electoraal door het radicale Sinn Fein (het Iers voor wij zelf) verpletterd. Home Rule is niet langer het doel waarrond iedereen zich schaart. Het gaat nu om niets minder dan onafhankelijkheid. Zij zelf worden ei zo na als collaborateurs beschouwd. Heel wat onder hen zullen tijdens de bevrijdingsoorlog tegen Engeland hun militaire ervaring ten dienste van het IRA ( het geheime Iers republikeins leger) stellen, maar dat zal hier niets aan veranderen. Ierand is beschaamd over zijn Britse oorlogsvrijwilligers, ook al zijn die met de beste bedoelingen vertrokken. Het wil ze gewoon vergeten.
Toch niet vergeten
De laatste jaren is op dat vlak toch een en ander veranderd. Het groene eiland begint te erkennen dat er tijdens WO I naast de rebellen van 1916 ook de soldaten van de 16de divisie hun leven voor de Ierse zaak veil hadden. Zo liet de Ierse regering bijvoorbeeld in Mesen (W. Vlaanderen) een monument voor hen oprichten. Het boek van Jan Huijbrechts is bijgevolg meer dan welgekomen. Niet alleen omdat het een hiaat in de geschiedenis helpt opvullen maar ook omdat de auteur zich opvallend goed gedocumenteerd heeft. Dit heeft hem in de mogelijkheid gesteld zowel op militair als op politiek vlak zeer precies en bijzonder gedetailleerd te zijn. Ook de foto’s uit zijn eigen archief, die hij ter illustratie in zijn boek gebruikt, zijn bijzonder interessant. Het boek verbergt ten slotte twee verassingen voor de Vlaamse lezer. In het eerste hoofdstuk heeft de auteur het over de eeuwenoude bijzondere banden tussen Vlaanderen en Ierland en brengt hij hierbij heel wat weinig bekende of vergeten feiten naar boven die aantonen dat onze relaties met dat land veel dieper gaan dan het drinken van Guinness in een of andere Ierse pub. Het laatste hoofdstuk bevat ook een goed gedocumenteerde fiets- en autoroute tussen Wijtschate en Kemmel met vermelding van alles wat op de oude frontlijn herinnert aan het bloedig offer van de Ieren die daar hebben gevochten. Een goede tip voor een zondagstrip.
Joost Michiels