High-rise

‘Later, terwijl hij op zijn balkon de hond aan het opeten was…’ Zo begint J.G. Ballard zijn dystopische visie op het Londen van de jaren ’70. In een luxueuze torenflat van veertig verdiepingen ontstaat een klassenoorlog, met op de vijfentwintigste verdieping, te midden van de chaos, de arts Robert Laing. Na zijn scheiding verhuist hij naar de van alle gemakken voorziene flat: een gym, een supermarkt, een weelderige tuin op het dak, en hoe hoger je komt, hoe duurder de appartementen zijn.
Robert Laing valt al snel in de smaak bij zijn intrigerende bovenbuurvrouw Charlotte Melville, die met haar zoontje een verdieping boven hem woont. Op de onderste verdieping huist de documentairemaker Richard Wilder, die zo zijn eigen ideeën heeft over de bewoners van de bovenste regionen.
Het duurt niet lang voor de bewoners alleen nog maar oog hebben voor wat er in de flat gebeurt. Alle normen en waarden verdwijnen als sneeuw voor de zon en afgunst, lust en haat vieren hoogtij. High-Rise is een ongekend scherpe en visionaire satire op een samenleving die steeds individueler wordt, waarin niemand elkaar meer het licht in de ogen gunt en ‘de ander’ niet meer dan een obstakel is om – letterlijk – hogerop te komen.

High-Rise, een meer dan terechte heruitgave van wijlen James Graham Ballard uiteraard gelinkt aan de verfilming van de roman in 2015 door Ben Wheatley. Niettegenstaande ik lang geleden een verwoede SF lezer was kende ik dit niet echt. Ik begon er dus aan met de idee van een nieuwe uitgave. Sorry, maar ik ben waarschijnlijk één van de zovelen die de colofon pas lezen nadat het boek uit is. Hier was het anders ik ging al halfweg neuzen toen ik passages zag passeren van opzettelijk luid afgespeelde grammofoonplaten en grammofoonplaten die rond vliegen tijdens inbraakravages. Welke hedendaagse schrijver laat nu grammofoonplaten doorheen ruimtes vliegen? Toen ik zag dat de oorspronkelijke uitgave in 1975 plaatsvond werd mijn respect voor dit verhaal wel heel erg groot. Wat een visionair boek.
De High-Rise is een ongelooflijk megalomaan bouwproject, een veertig verdiepingen  tellende torenflat dat staat voor dé toekomstige woonvorm, huisvesting voor méér dan 2000 mensen. Een stad in de hoogte. Internist Robert Laing is na zijn scheiding toe aan rust en anonimiteit. Hij koopt er, op aandringen van zijn zus die er ook woont een studio op de vijfentwintigste verdieping. Succesvol als hij is kan hij zich dit veroorloven. Het is een feit dat de prijs van appartementen duurder wordt naarmate ze hoger geplaatst zijn in een gebouw. Zo betrekt Anthony Royal één van de architecten van de High-Rise één van de twee penthouses ‘on the top,’ kwestie van duidelijke standing. En daar wringt het schoentje. Al gauw laat Laing zich verleiden om zich te spiegelen aan de buren, onder- en bovenburen. Een verticale klassenstrijd ontwikkelt zich. De verdiepingen tussen de zeventiende en de ongeveer vijfentwintigste bouwlaag bufferen het onderscheid tussen de sociaal maatschappelijke onderlaag en de upperclass, de welvarende middenklasse. Als een sluipend gif neemt de sociale druk van bovenuit toe. Zij voelen zich stilaan verheven en weigeren nog kinderen te zien in het zwembad, voor algemeen gebruik gelegen boven de dertigste verdieping. De benedenverdiepingen die zich verongelijkt voelen zinnen op wraak. Het gaat van kwaad naar erger tot wanneer alles uiteindelijk ontploft. Waar iedereen dacht te kunnen streven naar een plaats waar geluk normaal zou zijn wordt de hele flat een gevecht op leven en dood. Iedereen keert terug naar een oertoestand van overleven, aan eten geraken, aan seks geraken en op iedereen trappen om naar boven te geraken. Ook letterlijk want de tocht naar de bovenste verdiepingen is een doel op zich geworden dat alles toelaat terwijl zij die boven wonen er alles aan doen om dit te verhinderen. Het wonderlijke aan deze toestand is dat iedereen overdag naar zijn job gaat, zelfs gezamenlijk winkelt in aanwezige warenhuis maar eens de nacht valt ontketent zich de strijd. Het gaat niet van kwaad naar erger maar naar een totale Apocalyps waarbij elke bewoner uiteindelijk het gebouw niet meer verlaat en in volle verdwazing meeheult. Het is gortig om lezen maar zo intrigerend hoe de beschaafdheid laag bij laag wordt afgepeld. Het is zoals de eerste zinnen aangeven:
 
" Later, toen hij op zijn balkon van de hond zat te eten, dacht dokter Robert Laing na over de uitzonderlijke gebeurtenissen die in de afgelopen drie maanden in dit gigantische appartementencomplex hadden plaatsgevonden. Nu alles weer normaal was, verbaasde hij zich erover dat er geen duidelijk begin was geweest – er was geen tijdstip aan te wijzen waarna het leven een merkbaar sinistere wending had genomen.”
 
High-Rise toont feilloos aan hoe fragiel onze maatschappij in elkaar zit en op welk wankel evenwicht zij rust. Een kleine rimpeling kan sociaal uitdeinen naar een totale catastrofe waarbij onze zogenaamde beschaafdheid slechts een dun laagje is.
 
Jan Stevens