Zijn bloedige plan

Het jaar is 1869. Een gewelddadige drievoudige moord in een afgelegen gemeenschap in de Schotse Hooglanden leidt tot de arrestatie van een jongeman genaamd Roderick Macrae. De memoires van de hand van de beklaagde maken het glashelder dat hij schuldig is aan de misdaad, maar het is aan de beste juristen en doktoren in het land om vast te stellen wat hem tot zulke brute daden heeft gedreven. Is hij ontoerekeningsvatbaar? Enkel de overtuigingskracht van zijn advocaat staat tussen Macrae en de strop. Graeme Macrae Burnet heeft een fascinerend en origineel verhaal afgeleverd over de wispelturige aard van de waarheid, zelfs als de feiten glashelder lijken te zijn. Zijn bloedige plan is een intrigerende literaire thriller, gesitueerd in een woest en grimmig landschap waarin macht volkomen arbitrair wordt uitgeoefend.

Mocht er niet op de cover gestaan hebben dat dit boek genomineerd werd voor de Man Booker prize 2016 zou ik het waarschijnlijk aan mij hebben laten voorbijgaan. De cover is er zo eentje dat staat voor een historische thriller ergens in een verlaten kasteel of abdij ten tijde van de Middeleeuwen. Gelukkig. Want had ik het niet in handen gehad en getriggerd geweest door synopsis achteraan dan was er aan mij een waar leesgenot ontgaan. De oorspronkelijke titel: “ Documents relating to the case of Roderick Macrae,” geeft het al aan, dit is een historische roman gebaseerd op getuigenissen van dorpsgenoten en eigenhandig geschreven memoires. Dit is geen thriller zoals wij ons dat voorstellen, maar dan toch een thriller omdat niettegenstaande je als lezer al onmiddellijk de dader kent er een fantastisch spanningsveld wordt opgebouwd naar de ware toedracht. Het is ook opgevat als een tijdsdocument waarbij er in het voorwoord wordt geduid dat dit de optekening is van het levensverhaal van Roderick Macrea, een eenvoudige pachterszoon die werd beschuldigd van het plegen van drie brute moorden in zijn geboortedorp Culduie in Ross-hire op de ochtend van 10 augustus 1869. Na een situatieschets en kanttekening bij de tekst volgen een reeks verklaringen van diverse inwoners en een plattegrond van Culduie en omgeving. Je stelt je dan ook terecht de vraag wat heb ik hier nu handen. Maar dan gaat die doos van pandora open en start je in het relaas Roderick Macrea. Je komt terecht in een wereld die je als ‘moderne mens’ niet meer kan vatten, een bekrompen gemeenschap van onderdrukte pachtboeren en een rentmeester waar het begrip mensenrechten gewoon niet bestaat. Niettegenstaande Roddy een zonderling was noemde de onderwijzer hem wel de slimste jongen van de klas zonder dat hij daar ooit iets moest voor doen. Een dogmatische en zeer introverte vader, vereenzaamd na het overlijden van Roddy zijn moeder beheerst echter zijn leven. Niets is goed en het enigste dat telt is werken en boete doen. Je zou voor minder. Dit spanningsveld breekt open eens de nieuwe rentmeester wordt aangesteld en die een schrikbewind opzet waar de pachters als lijfeigenen worden behandeld. Hun familie wordt geviseerd. Roddy zijn intellect kan daar niet mee om maar hij kan daar nergens mee terecht. Niet bij zijn oudere zus, zijn tweelingbroers of zijn andere sporadische (drinke)broers. De opgevoerde personages zijn ware karakterstudies gebukt onder een tijdsgeest die wij niet meer kunnen begrijpen.
En dan na een misselmakende apotheose stopt het halfweg. Opnieuw sta je daar als lezer. Er volgt een Legenda van de Schotse woordenschat en een deel medische rapporten. Je snapt het niet goed en blijft terecht met vragen zitten. En dan volgt een ander deel: “ Reizen in het Grensgebied van de Waanzin,” door  J. Bruce Thomson, arts verbonden aan de Schotste staatsgevangenis. Hij onderzocht rond de zesduizend gevangenen en is in die hoedanigheid een erkende autoriteit in het destijds relatief nieuwe vakgebied van de criminele antropologie. Dit tweede deel geeft het relaas deels via rapporten en journalistiek verslagen weer van het proces van Roderick. Zijn advocaat probeert niettegenstaande Roderick volledige schuld bekent, ontoerekingsvatbaarheid als doorslaggevend argument in het proces te brengen om hem zo de doodstraf te laten ontlopen. Of dit al dan niet lukt laat ik aan de lezer over maar één ding is zeker dit deel laat je nog minder onberoerd dan de feiten zelf. De empathie die ik hier voelde voor een onbevangen geest die door de wreedheid van zijn omgeving tot het uitertste gedreven wordt bleef nog een tijd nazinderen nadat ik het boek had dichtgeslagen. Dit bleef aan mijn ribben kleven.

Jan Stevens