Passendale 1917

Meeslepende geschiedschrijving over de gruwelijkste en meest zinloze veldslag van de twintigste eeuw
Passendale. De naam van een klein, ogenschijnlijk onbeduidend Vlaams dorpje dreunt tot in de eenentwintigste eeuw door als de ultieme uitvoering van een zinloze slachtpartij op industriële schaal. In de zomer van 1917 vielen er in dit hoekje van België meer dan 500.000 slachtoffers, die waren gedood, verwond, verminkt, vergast, verdronken of bedolven onder de aarde.
Honderd jaar na dato brengt militair historicus Nick Lloyd deze epische veldslag aan het Westelijk Front op indringende wijze tot leven. Aan de hand van zowel Britse als Duitse bronnen brengt hij als eerste historicus het onthutsende feit aan het licht dat de Britten de slag bij Passendale gewoon hadden kunnen winnen. Maar de opmars van de Britse troepen werd ondermijnd door hun eigen opperbevel, dat verblind door hoogmoed vasthield aan een rampzalige tactiek. Dat leverde een vertrouwde uitkomst op: een patstelling.
Lloyd maakt ons duidelijk dat een loopgravenoorlog niet per definitie vergeefs was en dat een Britse overwinning bij Passendale wellicht een vroeg einde van de oorlog had kunnen betekenen, wat honderdduizenden, zo niet miljoenen levens zou hebben gespaard. Passendale is een meeslepend verhaal over heldendom en dwaasheid, en bovendien een essentiële aanvulling op de literatuur over de Eerste Wereldoorlog.

Toen ik enkele weken geleden naar binnen stapte in mijn favoriete boekhandel, Blackwell’s in Oxford, en mij naar de bovenste verdieping van geschiedenis begaf, vond ik bij de eerste tafel 4 boeken van 4 verschillende auteurs braaf naast elkaar uitgestald: alle met als titel ‘ Passendale’. Alle vier werken waren in dit herdenkingsjaar 2017 uitgegeven.
Het hier besproken boek was een van de vier.
Het feit van in hetzelfde jaar vier historische werken over hetzelfde onderwerp doet een mens wel nadenken. Je kan alleen maar concluderen dat WO I een bijzonder grote impact gehad moet hebben op de Engelse na-oorlogse generaties. Iets wat men ook nog terugvindt in de herdenking bij de Minnepoort in Ieper en in de scrupuleuze zorg die nog steeds besteed wordt aan de overal verspreide herdenkingsgraven in de Vlaanders.
De Eerste Wereldoorlog blijft een definitief  litteken en heeft een eeuwige plaats ingenomen in het collectieve geheugen van het Engelse volk, in dezelfde orde van grootte als de slag van Hastings van 1066. Elk volk heeft zo van die stapstenen, die haar geschiedenis determineren: WO I is voor het Engelse volk er een van.
‘ Passendale’ is voor de Engelsen een zo ingekerfd begrip als voor de Fransman 1789, het jaar van de Franse Revolutie of voor de Rus het jaar 1917, het jaar van de Oktoberrevolutie of het jaar 1989 voor de Duitser, het jaar van de val van de Berlijnse muur.
De auteur, Nick Lloyd, wordt beschouwd als een van de kenners van de Britse militaire geschiedenis. Hij geeft les aan het King’s College in London. Zoals je het van een serieuze historicus mag verwachten, is zijn studie op een zeer uitgebreid  bronnenmateriaal gebaseerd en dit van eerste bronnen, dus ook niet uitgegeven bronnen. Degelijk werk!
Wat ook als een pluspunt beschouwd mag worden, is het perspectief van waaruit hij deze veldslag beschrijft. Hij beschrijft niet alleen de strategische en het dagelijkse modderleven in de loopgraven van de Engelsen, maar eveneens dat van de Duitsers, de vijand dus.
Vanzelfsprekend gaat de meeste aandacht nog wel naar de Engelsen en in het bijzonder naar het geruzie over de strategie tussen de achteraf gezien veel te optimistische opperbevelhebber Haig en de op dat moment aan de macht zijnde premier Lloyd George.
Nochtans besteedt de schrijver ook veel aandacht aan de Duitse opperbevelhebbers, de intelligente, maar koude en koele generaal Ludendorff ( dezelfde, die in 1922 een mislukte putch samen met Hitler in München organiseerde) en de menselijke generaal kroonprins Rupprecht van Beieren ( maar ja, dat was dan ook een bijzonder mens, ondanks het feit dat hij familie was van de maffe koning Ludwig van Beieren). Hier haalt de auteur zijn kennis uit de memoires van beide auteurs. Niet altijd de beste bron natuurlijk.

Ook een positief punt is dat de schrijver veel aandacht schenkt aan het lot van de gewone soldaat, aan het mensonwaardig bestaan als kanonnenvlees. Hij baseert zich hier op later verzamelde briefwisselingen en ook op memoires, die achteraf de ‘gewone’ soldaten neergeschreven hebben. Inderdaad is het geen uitsluitende geschiedschrijving over stratego spelen, over het strategische schaakspel door de hoge officieren, die met menselijke pionnen over het bord schuiven als in een spel.
De auteur schotelt ons ook met de regelmaat van een klok, en dit vind ik zeer educatief en afschrikwekkend ontluisterend, cijfers voor. Aantallen! Over het aantal doden bij een bepaalde aanval of over het duizelingwekkend hoeveelheid munitie die op een paar uren tijdens een aanval de lucht ingeschoten was. Duizelingwekkend, inderdaad!
Om maar één en defintief cijfer mee te geven, lezer. Deze veldslag bij Ieper, die van 31 juli tot 12 november 1917 geduurd heeft en verscheidene aanvallen en stilstanden gekend heeft, heeft  ongeveer, (erg om ongeveer te moeten zeggen, we kijken niet op een paar honderd mensenlevens, hé) een half miljoen, dus vijfhonderdduizend mensenlevens opgeëist, min of meer gelijk verdeeld over Duitsers aan de ene kant en Engelsen samen met Australiërs/ Nieuw Zeelanders en Canadezen aan de andere kant. En dat voor enkele honderden meters terreinwinst !!!
Staat U me toe te besluiten en mijn pacifistische hoop uit te spreken dat over deze zinloze slachtpartij nog eens een droog boek met uitsluitend koude cijfers en tegen de borst stuitende, afgrijselijke foto’s zou uitgegeven worden. Ik geloof dat zo’n boek de huidige mens meer zal aangrijpen dan alleen maar tekst. Het zal waarschijnlijk dezelfde emoties losmaken als bij de mensen die nu elk jaar de tientallen graven komen bezoeken en even in stilte met hun gedachten blijven stilstaan bij de meestal zeer jonge slachtoffers.

Maar, beste lezer, koop en lees(!) het boek, hoor. Het is de moeite. Knap staaltje geschiedschrijving!
Leo Reyntjens
P.S. Nog een “ lullig” detail: de vertaler heeft het steeds over de plaats “ Courtrai” als hoofdkwartier van het Duitse leger. Dit betreft dus de West-Vlaamse stad “ Kortrijk”, niet meer of niet minder. Misschien moeten de Nederlandse/Hollandse uitgeverijen eens meer Vlaamse vertalers in dienst nemen, en dit zeker voor wat betreft de WO I. De Nederlanders hebben deze oorlog tenslotte niet meegemaakt.