De bezitlozen

Hongarije, eind jaren veertig. Wanneer winkeleigenaar Mószi na zijn verblijf in een strafkamp terugkeert naar zijn dorp ziet hij er niet meer uit als een jood. Zijn bezittingen zijn, net als het mededogen van zijn dorpsgenoten, verdwenen. Decennia later groeit de elfjarige verteller op in hetzelfde dorp in Hongarije. Samen met zijn oudere zuster probeert hij hun moeder ervan te weerhouden zelfmoord te plegen, terwijl hun gewelddadige vader het weinige geld wegdrinkt. De familie wordt gestigmatiseerd, maar niemand spreekt over het verleden. Zijn ze joden? Uit Roemenië verjaagde orthodoxe christenen? Waarom worden ze verketterd? In De bezitlozen schildert Borbély een jeugd in een onbarmhartige wereld, op zo'n empathische wijze dat de lezer niet anders kan dan ademloos over de schouder van de jonge verteller meekijken.

Lebowski maakt het ons moeilijk. Niets is zo lastig als kiezen omdat je weet dat kiezen ook verliezen is. Opnieuw heb ik de neiging om hardop te schreeuwen: “ Dit moet je lezen”! Ik heb dit al zo dikwijls geroepen bij uitgaven van Lebowski en ’t blijft maar komen.
‘De bezitlozen’ neemt je mee naar een soort van afkeer en weerzin over leefomstandigheden die wij ons nauwelijks kunnen voorstellen. Zeker bij het besef dat de tijdsperiode waarin dit zich afspeelt ik vrolijk ronddanste in mijn jongvolwassen leven met veel vrijheid en een zorgeloosheid die nadien nooit meer terugkwam. De dikwijls wisselende tijdssprongen die niet altijd steeds zo duidelijk zijn zorgen ervoor dat dit niet het gemakkelijkste boek is om te lezen. Maar je krijgt er zoveel voor terug. Je ziet een wereld doorheen de ogen van een elfjarige jongen die op zo’n kranige en dikwijls eigenwijze manier met zijn harde realiteit omgaat dat het bijwijlen zelfs vertederend kan zijn. Maar de grandioosheid van dit werk ligt voornamelijk in de ervaring hoe een besloten gemeenschap de indoctrinatie van een staatsstructuur ondergaat om de walging over zijn eigen leven te projecteren op zij die totaal onderaan de maatschappij geduwd worden.
Eerlijk gezegd je wordt er niet goed van. Niet goed van afgrijzen maar ook niet goed van de schoonheid van het verhaal en de taal.
 
Jan Stevens

 
Szilárd Borbély (1964-2014) was een vooraanstaand dichter in Hongarije, met talloze onderscheidingen op zijn naam. Hij werkte gestaag aan een omvangrijk oeuvre, en publiceerde gedurende zijn laatste jaren meerdere gedichtenbundels per jaar, met overkoepelende thema's als verlies, trauma en het collectieve geheugen. De bezitlozen was zijn eerste roman.
 
'Borbély's portret van het platteland ten noordoosten van Hongarije tijdens het begin van het Kádár-tijdperk (1956-1988) achtervolgt de lezer door zijn nietsontziende waarachtigheid en aandacht voor details' The White Review
 
'Het genie van Borbély bestaat eruit dat hij ons toont hoe de haat (net zoals de kou, de paranoïa en de angst) langzaam elk hoekje van het alledaagse leven binnen sluipt'- Le Monde