Een Russische geschiedenis

Moskou, halverwege de vorige eeuw. Ilja, Sanja en Micha zijn goede vrienden die sinds hun jongensjaren als buitenbeentjes door het leven gaan. Wanneer de bullebakken uit hun schooltijd geen bedreiging meer vormen, zijn er nog altijd de nietsontziende ogen van de overheid. Ogen die maken dat Micha zijn fijne baan verliest en in de gevangenis belandt, dat Ilja zich onder druk bij de KGB aansluit en Sanja zijn geboorteland verruilt voor het vrije Westen.

Een weliswaar pretentieuze titel, alsof in één vluchtige ademtocht de geschiedenis van een groot land en een groot volk verteld kan worden.
De oorspronkelijke titel betekent “ Een groene tent”. Wellicht heeft dit in de Russische taal een overdrachtelijke betekenis. Ik ken deze echter niet.
Inderdaad is dit boek een geschiedenis: het beschrijft de periode in het Rusland na de dood van Stalin in 1953 tot in de jaren negentig van de twintigste eeuw en dit volgens de oude beproefde methode van de Russische literatuur:  het volgen van de levens van een aantal protagonisten die als het ware zusters en broers zijn  en die op hun beurt weer het pad kruisen van andere mensen.
We vinden dat bij Dostojevski met  “ Gebroeders Karamazov “, bij Tolstoi met  “ Oorlog en Vrede “, bij Anatoli Rybakov met  “ Kinderen van de Arbat”.
Het is een handige kapstok, niet alleen om onderscheiden verhalen te vertellen en  iemands levenswandel te beschrijven, maar ook om verschillende levensvisies te schetsen.
Zo ook hier dus.
Drie schoolvrienden,  Ilja, Micha en Sanja groeien in de toenmalige Soviet-Unie. Het begint bij de dood van Jozef Stalin in maart 1953. Een vierde musketier verschijnt in de persoon van de leraar literatuur Viktor Sjengeli.
Er ontstaat een hechte band tussen de vier protagonisten en jarenlang zijn ze als het ware onafscheidelijk. Maar zoals in het echte leven scheiden dan hun wegen.
Ilja gaat werken voor de KGB, de geheime staatsdienst. Micha komt terecht in de gevangenis en Sanja vlucht zijn land uit naar het Westen.
Aan de hand van deze onderscheiden levenswandels geeft de schrijfster de tegengestelde morele en politieke levensopvattingen weer.
De vierde musketier, de leraar literatuur Viktor, is erbij gehaald om bij tijd en wijle uitstappen te kunnen maken naar de Russische literatuur : Poesjkin, Gogol, Pasternak, Achmatova, Mandelstam.
Misschien schets ik nu de lezer een wat meewarig beeld van het boek door koudweg te veel de nadruk te leggen op deze doorzichtige en reeds dikwijls beproefde werkmethode. Indien de schrijfster zich wat meer gedisciplineerd aan deze methode gehouden zou hebben, zou ik dat haar niet  kwalijk genomen hebben, niettegenstaande de doorzichtigheid. Dit is echter niet het geval. De levenspaden van onze  drie ( vier)  musketiers worden zo vaak doorkruist en met de voeten getreden door anderen, dat de lezer soms door de bomen het bos niet meer ziet. Dat niet alleen. Ook wordt de paralleliteit in de tijd niet aangehouden, zodanig dat de verwarring nog groter wordt. Bijvoorbeeld wordt plots een gans leven van een bepaald iemand “ afgewerkt “, dus tot aan diens dood, terwijl in het daaropvolgende hoofdstuk we terug naar de tijd gaan van het leven van iemand anders. Daar hou ik niet van: te verwarrend.
Maar sta me toe toch ook postief te zijn: de schrijfster heeft recht op een plaats in de lijst van de goede Russische schrijvers.
Waarom ?
Omdat zij als geen ander op intimistische en dus fijnzinnig gevoelige manier de sfeer kan beschrijven van het dagdagelijkse leven in het Moskou van die jaren.
Details, details. Maar o zo fijn beschreven ! Soms denk ik dat alleen de gevoelige ziel van de Russen zo goed dit alles tot leven kan brengen in gewone en niet te gekunstelde woorden.
Alleen daarvoor  durf ik het boek ten zeerste aanraden.
Sta me toe nog een laatste bemerking te maken.
Het boek behandelt ook uitgebreid de literaire verzetsbeweging, de dissidentenbeweging in de voormalige Soviet-Unie.
Ik kan dat uiteraard goed begrijpen vanuit de positie van de schrijfster. Zij heeft het tenslotte allemaal meegemaakt en waarschijnlijk niet uit haar duim gezogen.
Ik stel me echter wel de vraag waarom moet er nog steeds in “ Het Westen “ “ afgerekend “ worden met het oude Rusland of met de Soviet-Unie ? En waarom staan in het “ Vrije Westen “ de uitgevers te popelen om steeds maar weer anti-Russische boeken uit te geven in het kader van een herstarte nieuwe Koude Oorlog ?
Krijgen zij er misschien overheidsgeld voor ?