1914 Het trauma van Europa
Hastings zet zijn jarenlange ervaring als journalist en historicus om in een tijdloos meesterwerk over de Eerste Wereldoorlog
Het grootste epos van onze tijd speelde zich af op de slagvelden van Ieper tot Gallipoli. Van heroïek of triomf was na 1914 geen sprake. Van chaos, overmoed en waanzin des te meer. Na de moord op Franz Ferdinand werd een relatief rustig Europa meegesleurd in een draaikolk van geweld. De Groote Oorlog werd een Europese catastrofe.
Met een onsentimentele, heldere blik beschrijft Max Hastings hoe het bloedvergieten op gang kwam. Maar het zijn de ervaringen van gewone mannen en vrouwen die 1914. Het trauma van Europa domineren. Hastings laat de betrokkenen rechtstreeks aan het woord, van nietsvermoedende boeren in Tirol tot Franse en Belgische infanteristen met angstzweet op het voorhoofd.
1914 is niet alleen een oerdegelijke militaire geschiedenis, dit meesterwerk legt ook het trauma van een continent bloot, het trauma dat alle Europeanen tot op vandaag tekent.
De Engelse krant The Guardian omschreef het jongste boek van Max Hastings, 1914, het trauma van Europa, als “een geweldige leeservaring,” alleen al de inleiding doet je naar adem happen: “De meest betrouwbare schattingen stellen (de Franse verliezen) alleen al in de vijf maanden oorlog in 1914 om ruim één miljoen”. Met de Eerste Wereldoorlog zou alles daarna veranderen. Eeuwenoude zekerheden zouden verdwijnen, klassenverschillen kwamen onder druk, nieuwe staten zagen het levenslicht, en enkele radicale ideologieën, geboren in het vuur, de modder en de loopgraven van deze wereldoorlog, zouden het levenslicht zien. De Eerste Wereldoorlog werd afgesloten met het Verdrag van Versailles, de kiem van het volgende globale conflict. Men had beter moeten weten, schrijft de auteur.
Alleen al het zoeken naar de verantwoordelijken van deze wereldbrand, was een traumatische ervaring, aldus Max Hastings. Er is géén staat die alleen verantwoordelijk is, dat stelt de aandachtige lezer toch vast uit de lezing van dit dikke (780 pagina’s!) boek: Servië was al dan niet rechtstreeks betrokken in de moord op de Oostenrijkse aartshertog Frans Ferdinand in Serajevo. Oostenrijk verklaarde Servië de oorlog, waarop Rusland zijn legers mobiliseerde en Duitsland een ultimatum bezorgde aan Parijs en Moskou. Terwijl Frans Ferdinand steeds een verklaard tegenstander was geweest van een oorlog tussen Oostenrijk en Rusland. Duitsland, ook dat blijkt uit dit interessante boek van Hastings, keek niet bepaald geestdriftig uit naar een oorlog.
Deze oorlog, door anderen treffende omschreven als een enorme Materialschlacht, zou heel wat zekerheden doen sneuvelen. De zekerheid bijvoorbeeld dat in een strijd tussen staten een bepaalde erecode moest worden gevolgd, om de noodzakelijke militaire discussie op een beschaafde manier te laten verlopen. De zekerheid bijvoorbeeld dat persoonlijke moed belangrijker was dan de militaire technologie. De zekerheid dat het na de oorlog gewoonweg terug business as usual zou zijn.
Auteur Max Hastings vat de Eerste Wereldoorlog samen als het samenvallen van drie afzonderlijke conflicten: de strijd in de Balkan om de toekomst van Oost-Europa, de strijd op het vasteland voor of tegen de Duitse overheersing, en de Duitse uitdaging aan de Britse wereldheerschappij op zee. Het boek leest ook – en ook hiervan leverde de auteur enkele hallucinante voorbeelden – als één grote blamage aan het “strategisch inzicht” van veel legeraanvoerders. De Fransman Joffre in de eerste plaats, al heeft zijn koppigheid ook gezorgd voor het succesvolle Marne-offensief. Vooral de Engelsman sir French en de Duitser von Moltke worden gewezen op flagrante inbreuken op elk militair en strategisch denken, waarbij het de lagere officieren waren die er te elfder ure in slaagden bepaalde situaties recht te trekken. De Oostenrijkse legerleiding krijgt van de auteur het etiket “dramatisch” mee. Op alle mogelijke vlakken slaagden de Oostenrijkse generaals voor hen voordelige situaties in hun eigen nadeel om te keren: generaal Potiorek, generaal Conrad…het lijstje van absolute mislukkelingen (aldus Max Hastings) is lang.
Frankrijk verloor in deze Wereldoorlog 16,5% van zijn dienstplichtigen, Duitsland 15,4%, Groot-Brittannië 12,5%, Oostenrijk-Hongarije 12,2 en Rusland 11,5%. Terwijl deze wereldoorlog het grootste aantal slachtoffers veroorzaakte aan het westelijk front, begonnen de vijandigheden in het oosten. Max Hastings schrijft op pagina 271: “Het lot van Europa werd bepaald in België en in Noord-Frankrijk”. De Vlaamse velden vullen een niet onaardig deel van dit boek, dat de oorlogsontwikkelingen volgt van 28 juni 1914 tot 17 december 2014 – de eerste zes maanden dus.
Een interessant, aan te bevelen boek dus? Absoluut, en het leest als een sneltrein. Een boek waar terecht het citaat van André Gide, “We maken ons op om een lange tunnel vol bloed en duisternis binnen te gaan”, mee opgenomen werd. Een vlot geschreven boek, dat in de komende jaren zeker een standaardwerk zal worden. Spijtig alleen dat hier en daar wat taalfouten de tekst ontsieren. Ook de vertaling kon nu en dan beter.
Peter Logghe