De smalle weg naar het noorden
Augustus, 1943. In een uitzichtloos Japans krijgsgevangenenkamp aan de Birma-Siam Dodenspoorlijn wordt de Australische legerarts Dorrigo Evans achtervolgd door een vroegere liefdesaff aire met Amy, de jonge vrouw van zijn oom. Terwijl hij knokt om zijn manschappen van uithongering, cholera en andere wreedheden te redden, krijgt hij een brief die zijn leven voor altijd zal veranderen.
De smalle weg naar het verre noorden is een gruwelijk mooi coming-of-ageverhaal, niet alleen over de onmenselijkheden en de verschrikkingen van de oorlog, maar ook over de liefde in al haar vormen. Het is het relaas van een oorlogsheld die hunkert naar passie en erkenning, alleen maar om erachter te komen wat hij verloren heeft.
Wat een boek!
Ik werd er helemaal door overdonderd, gegrepen en kon niet stoppen met lezen.
Of toch wel, soms, omdat het zo mooi, zo goed geschreven is.
Dorrigo Evans is de jongste zoon van een arm gezin in Tasmanië, een nakomertje. Als hij 9 is komt zijn broer Tom terug van het front van WO I. Dorrigo ziet hem zijn plunjezak neerwerpen en in huilen uitbarsten. Hij had nog nooit een volwassen man zien wenen. Tom spreekt nooit meer over de oorlog. Het was te erg. “Hij zei helemaal niets. De gevoelens van één man zijn niet altijd bestand tegen alles wat het leven inhoudt. Soms zijn ze helemaal nergens tegen bestand”. Dit blijkt een voorafspiegeling te zijn van wat Dorrigo tijdens WO II te wachten staat.
Dankzij een studiebeurs kan hij studeren en wordt hij chirurg. Maar de Tweede Wereldoorlog breekt uit en Dorrigo wordt gemobiliseerd. Hij is half en half verloofd met de knappe maar burgerlijke en conventionele Ella. Het leek hem een goede stap voor zijn carrière. Maar dan ontmoet hij per toeval Amy, de jongere vrouw van zijn oom, en dit lijkt voor beiden de echte liefde. Het overvalt hen beiden en zij kunnen er niet aan ontkomen maar alleen dat leven, die ogenblikken met haar, leken hem echt. Al het andere was een illusie waar hij als een schaduw overheen gleed, zonder binding, zonder zorgen, alleen boos wanneer dat andere leven, die andere wereld, eisen aan hem wilde stellen door te verlangen dat hij iets deed of over iets nadacht, iets anders dan Amy.”.
Maar Dorrigo moet naar het front. Na Afrika en het Midden-Oosten belandt hij in Azië waar hij als krijgsgevangene van de Japanners moet meewerken bij de aanleg van de Birma-spoorlijn.
Als arts en verantwoordelijke voor een groep van 1000 Australische krijgsgevangenen heeft hij de taak van elke dag de mannen aan te duiden die in staat zijn aan de spoorweg te werken. Doch iedereen is uitgehongerd, ziek, gewond. Zijn manschappen kijken naar hem op maar Dorrigo voelt zich zwak: “Dorrigo Evans begreep dat hij een zwakke man was die nergens recht op had, een zwakke man die door de duizend manschappen werd gekneed in de vorm van hun verwachtingen van hem als een sterke man… ze waren krijgsgevangenen van de Japanners en hij was de gevangene van hun hoop.”
De Japanners zijn heel wreed, zij vinden het een eer om voor de Keizer te werken en zij verwachten dat dit voor de krijgsgevangenen ook zo is.
Als de oorlog afgelopen is, slagen de overlevenden er niet in hun leven opnieuw op te pakken.
Wat zij meegemaakt hebben tijdens de gevangenschap tekent hen voor de rest van hun leven.
Jimmy Bigelow, de bugelspeler: “Meteen na de oorlog was het al snel alsof de oorlog er nooit was geweest en kwam hij alleen af en toe midden in de nacht weer boven, als een akelige hobbel in het matras…. Daarna speelde hij jarenlang niet meer … tot dat hij op zijn tweeënnegentigste, toen hij na zijn derde beroerte in het ziekenhuis op sterven lag, met zijn goede arm de bugel aan zijn lippen zetten en opnieuw het vuur zag en het brandende vlees rook, en opeens besefte dat het enige was wat hem ooit was overkomen.”
En Dorrigo, die terugkeerde naar Ella en met haar trouwde, leeft verder op automatische piloot, alsof hij er niet echt is maar in het tropische oerwoud is achtergebleven. Hij is hard tegen zijn vrouw en vlucht in talloze affaires.
“Misschien was dit wel de hel, besloot Dorrigo, een eeuwige herhaling van dezelfde mislukking. Misschien was hij daar al. Net als Socrates, die de onsterfelijke ziel ontdekte terwijl hij stierf door het drinken van dollekervel, ontdekte Dorrigo het ware voorwerp van zijn liefde waar het altijd afwezig was: bij andere vrouwen die niet Amy waren.”
“Er zou geen vrede zijn en geen hoop. En Dorrigo Evans begreep dat de liefdesgeschiedenis eeuwig door zou gaan, een wereld zonder einde. Hij zou leven in de hel, omdat liefde dat ook is.”
Het boek is niet chronologisch geschreven maar met sprongen in de tijd, voorwaarts en terug achterwaarts. Het verhaal wordt ook niet verteld vanuit het standpunt van een van de personages maar afwisselend vanuit verschillende van hen, zelfs vanuit de Japanse bevelvoerder en de Koreaanse bewaker.
Hoewel de liefde tussen Dorrigo en Amy het belangrijkste in hun leven was, is niet enkel die liefde het onderwerp van het boek. Het handelt in de eerste plaats over de aanleg van de Dodenspoorlijn van tussen Thailand en Birma, al door de Britten gepland maar niet ten uitvoer gebracht omwille van de onmogelijkheid er van. Maar de Japanners slaagden er wel in met 300.000 krijgsgevangenen en Aziatische dwangarbeiders, waarbij er meer dan 15.000 mannen het leven lieten.
Onder de 13.000 Australische krijgsgevangenen bevond zich ook de vader van de schrijver.
In Richards jeugd was het verhaal van zijn vader over de dodenspoorlijn steeds aanwezig. Hij wilde daarom hierover een boek schrijven, dat hij aan zijn vader opdroeg.
En verder gaat het boek over goed en kwaad. Niemand is helemaal goed of helemaal kwaad. Zelfs de Japanners hadden, hoe afgrijselijk wreed ze ook waren, ook hun redenen om te doen wat ze deden, opgevoed in een cultuur van wreedheid waarin je alles voor de Keizer moest over hebben.
De titel van het boek is ontleend aan een gedicht van een bekende 17e eeuwse Japanse haiku-dichter, Hasho.
“De smalle weg naar het verre noorden” is dankzij de bijzondere schrijfstijl en taal van Richard Flanagan, een meer dan verdiende Booker Prize winnaar. Volgens Knack was de juryvoorzitter van oordeel dat het een boek dat "zo hard in de maag stompt dat je gedurende een paar dagen geen ander boek van de stapel kan tillen."
De prijs kwam voor de schrijver net op tijd want hij had zo lang aan dit boek geschreven dat hij bijna volledig berooid zich bijna gedwongen zag om in de mijnen te gaan werken! Nu verkocht hij echter de week nadat hij de prijs won meer boeken dan in de tien voorgaande jaren bij elkaar!
Dit is een van de beste boeken die ik de laatste tijd las, zo aangrijpend dat me niet meer loslaat de eerstkomende tijd.
Lili Bammens